|
|
|
|
|
|||
|
|
한국인
|
日本
|
Abdurauf Abdurahim o‘g‘li Fitrat 1886-yil Buxoroda ziyoli oilasida tug‘ildi. 1909-1913-yillarda esa adib Turkiyada, Istanbul doilfununida tahsil oladi. U yerda zamondoshlari bilan birgalikda «Buxoro ta’limi (umumiy) maorif jamiyati» ni tuzadi.Fitrat 1909-yili Turkiyaga o‘qishga borib, 1913-yilgacha Istambul dorilfununida tahsil ko‘rdi. Turkiyada tashkil topgan “Buxoro ta’limi maorifi” uyushmasida faollik ko‘rsatdi. Uning ilk to‘plami 1911-yilda “Sayha” (“Chorlov”) nomi bilan chop etildi. “Sayyohi hindi”, “Munozara” kabi asarlari ham shu yillarda Turkiyada nashr etildi.
1909-1913-yillarda Turkiya dorilfununida o‘qiyotganida jadidchilik g‘oyalari bilan tanishib, shu g‘oyalar bilan sug‘orilgan asarlar yozdi. U Turkiyadagi tahsili davrida o‘ziga Fitrat (zukko, dono, bilimdon) deb taxallus oldi. Fitrat 1917-yili fevral inqilobidan keyin “Hurriyat” gazetasini tashkil etdi, unda xalqni istiqlol uchun kurashga da’vat etuvchi she’r va maqolalarini e’lon qildi. Uning “Hurriyat” gazetasida bosilgan “Yurt qayg‘usi” nomli she’r va sochmalarida Turkistonning hurligi uchun kurashga bel bog‘lagan lirik qaxramonning “Men sen uchun tug‘ildim, sen uchun yasharman, sening uchun o‘larman, ey turkning muqaddas o‘chog‘i!” degan da’vati baralla eshitiladi. Uning “Qon”, “Begijon”, “Temur sag‘anasi”, “O‘g‘izg‘on”, “Abo Muslim”, “Hind ixtilochilari”, “Chin sevish” kabi dramalarida milliy mustaqillik uchun kurash mavzui tabiiy ifodasini topdi. 1922-yili nashr etilgan “O‘zbek yosh shoirlari” to‘plamida Cho‘lpon, Elbek she’rlari bilan birga Fitratning she’riy asarlari ham ilk bor o‘zbek o‘quvchisiga havola etildi. U mazkur to‘plamga kirgan “Mirrix yulduziga”, “Behbudiyning sag‘anasini izlab”, “Sharq”, “Shoir” kabi she’rlarida millatparvar va vatanparvarlik pozitsiyasiga qat’iy turganini yana bir bor namoyish etadi.
Shoir ijodi va dunyoqarashidagi ana shu hol keyin ham susaymay, u “Abulfayzxon”, “Arslon” va “Vose’ qo‘zg‘oloni”, “Shaytonning tangriga isyoni” kabi dramalarini yaratdi. Uning “Qiyomat” kabi hikoyalarida diniy fanatizm ijtimoiy taraqqiyotga to‘siq bo‘lgan kuch sifatida fosh etiladi. Fitrat yirik olim, adabiyotshunos sifatida ham bir qancha asarlar yaratdi. Jumladan, “Adabiyot qoidalari”, “Eski o‘zbek adabiyoti namunalari”, “Aruz haqida” kabi ilmiy kuzatuvlari o‘zbek adabiyotshunoslik fanining shakllanishida muhim rol o‘ynadi. Shuningdek, uning Umar Xayyom, Firdavsiy, Navoiy, Bedil haqidagi tadqiqotlari adabiyot tarixini o‘rganishda muhim manba bo‘lib xizmat etdi. U Ahmad Yassaviy, Sulaymon Boqirg‘oniy kabi o‘ndan ortiq mumtoz adabiyot vakillari haqida ham maqolalar yozdi.
Fitrat ayni paytda tashkilotchilik faoliyati bilan ham shug‘ullanib, 1921-1923-yillarda Buxoro Xalq Jumhuriyatida maorif xalq noziri bo‘lib xizmat qilgan. 1923-1924-yillarda esa frunzechilar tomonidan quvg‘in qilingan shoir Moskvadagi Sharq tillari institutida ilmiy faoliyat bilan shug‘ullandi. Fitrat 1921-yilda Sharq musiqa maktabini tashkil etgan. Maktabga mumtoz musiqa bilimdonlari bilan birga V.A.Uspenskiy singari musiqashunoslarni ham taklif etgan. Shuningdek, u "Shashmaqom" kuylarini to‘plash va notaga yozib olish ishlariga ham rahbarlik qildi. Uning tashabbusi bilan Buxoro Shashmaqomi Uspenskiy tomonidan ilk bor notaga olinib nashr etildi. Fitratning o‘zbek tili grammatikasiga oid darsliklari 1925-1930-yillarda besh marta chop etilgan. Tilshunoslik va adabiyotshunoslik bo‘yicha olib borgan tadqiqotlari uchun Fitratga o‘zbek olimlari orasida birinchilardan bo‘lib professor unvoni berildi.
Fitrat 1938-yil 4-oktabrda Abdulla Qodiriy, Cho‘lpon singari yozuvchilar bilan birga otib tashlandi.
1991-yil 25-sentabrda Fitrat o‘zbek adabiyotini rivojlantirishdagi xizmatlari uchun Alisher Navoiy nomidagi Respublika Davlat mukofoti bilan taqdirlandi.
