Muhtaram Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev raisligida oliy ta’lim muassasalari bitiruvchilarining bandligini ta’minlash masalalari yuzasidan mustaqilligimizning 34-yilligi arafasida “Vatan uchun, millat uchun, xalq uchun” bosh g‘oyasiga hamohang tarzda tarixiy yig‘ilishning o‘tkazilishi mamlakatimizning buguni va kelajagi uchun o‘ta muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki, Prezidentimiz doim jumladan, joriy yil 30-iyun — yoshlar kunidagi tabrigida “Birinchi va Ikkinchi Renessansni buyuk alloma va mutafakkirlarimiz yaratgan bo‘lsa, bugun tarix navbatni sizlarga bermoqda. Ishonchim komil, sizlar barcha sohalarda mamlakatimiz bayrog‘ini baland ko‘tarishga qodirsiz. Sizlar — Yangi O‘zbekiston bunyodkorlari sifatida yangi tarix yaratadigan oltin avlodsiz!”, deya yurtimiz bugungi kuni, kelajagini yosh, navqiron, azm-u shijoatli, bilim va tafakkurga to‘la barkamol yoshlarga ishonmoqda.
Tarixning oldingi bekatidan havas!
An’anaga ko‘ra, kecha Buxoro davlat universiteti faxriylari xonadoniga tashrif buyurdim (muallif). Ha, Siz anglagandek, ko‘p yillar ta’lim tizimida rahbar, pedagog-xodim bo‘lib ishlagan 5 nafar faxriymiz o‘zining talabalik va talabalarni o‘qitgan oldingi davrdagi yoshlarni o‘qishga kirishidan boshlab, uni bitirib ishlik bo‘lishigacha bo‘lgan zanjirni davlat siyosati darajasiga qo‘yish u yoqda tursin, oddiy o‘qishga kirish yoki o‘qitish uchun deyarli yo‘q bo‘lgan adabiyot, qoniqarsiz sharoitdagi auditoriyalar, o‘quv xonalari, laboratoriyalarda ta’lim hamda ko‘pgina talablarga javob bermaydigan madaniyat, san’at, sport, zallarida o‘qib diplom olib, ming tashvishlar bilan o‘z yo‘lini topishgan. Aniqrog‘i, ota-onasi, tanishi, “tankasi” bo‘lganlar yaxshi ish o‘rinlariga joylashdi. Bu an’ana mustaqillikning oxirgi 20-yilligiga qadar ham u yoki bu ko‘rinishda davom etib keldi. Hozir farzandlarimiz, nabira va abiralarimizning o‘qishga kirishi va o‘qishni bitirib ish o‘rinlari ham tayin bo‘lgan yangi O‘zbekistonni barpo etish maqsadida bosqichma-bosqich amalga oshirilayotgan bunday ulug‘vor, bunyodkor islohotlarni ko‘rib, eshitib faqat va faqat quvonadi, uzoq yillar bu baxtdan masrur bo‘lib yashagisi keladi, kishini.
Yangi O‘zbekistonning oliy ta’lim tizimi
Barcha sohalar singari oliy ta’lim muassasalarning aksariyati sobiq ittifoq davri binolar va jihozlari bilan “boyitilgan” holda ko‘rinish berardi. Bir qancha oliygohlarning esa, o‘zini o‘nglash darajasi kun sayin susayib ketayotgandi. Yurtimizda aholini oliy ta’lim bilan qamrov darajasi yildan yilga kamayib 9 foizga tushib keldi. Fuqarolarimizning talaba bo‘lish istagi test sinovlarining murakkabligi, abituriyent va ota-onalarning tanlovni shaffofligiga shubhasi kuchayib, natijada qo‘shni mamlakatlardagi “ta’lim sifati noaniq” bo‘lgan oliygohlarga “aylanma yo‘llar” bilan o‘qishga topshirish va millionlab mablag‘larni qo‘shni mamlakatlarga chiqib ketish holatlari ham kuzatildi. Va yana sanasa anchagina ko‘rinishi oddiy, lekin vatan uchun, millat uchun, xalqning kelajagi uchun katta tashvish va xavotirli vaziyatni yuzaga chiqaradigan davrlar ham yaqin o‘tmishimizda bo‘lgani sir emas.
Muhtaram Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning kuchli irodalari bilan so‘nggi sakkiz yilda oliy ta’lim yangi qiyofa kasb etdi. Bugun abituriyentlarning deyarli 100 foizi o‘zi istagan sohaga va ta’lim yo‘nalishiga o‘qishga topshirish va talabalik baxtiga muyassar bo‘lmoqda. Oliy ta’lim bilan qamrov esa, 9 foizdan 42 foizga ko‘tarildi. Ilgari atiga 70 taga yetar-yetmas oliygohlar soni, bugun 202 tani tashkil etmoqda. Qachonlardir abituriyentlarning turli sun’iy yo‘llar bilan o‘qishga kirishiga butkul chek qo‘yilib, bilimli va iqtidorli yoshlarni oliy ma’lumotli bo‘lish orzusi oson ro‘yobga chiqmoqda.
Biz so‘nggi yillarda yoshlarni “bir vaqtning o‘zida 10 ta chet el oliygohiga talabalikka qabul qilinibdi”, degan so‘zlar, e’tiroflarga o‘rganib ham ulgurdik. Asosiysi, bugun qachonlardir korrupsiya respublikada eng yuqori ko‘rsatkich bo‘lib turgan soha yurtimiz rahbarining belgilab bergan tizimli tartib-intizomlari natijasida butkul “Oliy ta’lim — korrupsiyasiz soha”ga aylandi, desak aslo mubolag‘a bo‘lmaydi. Bu albatta, sohani isloh qilish va aynan, kelajak bunyodkori bo‘lgan yoshlarni sifatli ta’lim olishi va jamiyatimiz uchun yetuk kadr bo‘lib tarbiyalanishi uchun qo‘yilgan ulkan qadamlar bo‘ldi deyishga barcha asoslar bor.
Diplom bo‘lsa bo‘ldimi?
Bir vaqtlar diplom bo‘lsa bo‘ldi-da degan eskicha qarashlar bo‘lar edi. Bugun bu qarashlar, yondashuvlar eskirdi. Jamiyatimiz ham bu “eskilik sarqiti” bo‘lgan fikrlardan ancha yiroq. Oliy ma’lumot — bu insonni o‘z kasbiga fidoyi, ijodkor va jamiyatga foydali shaxsga aylantiradi. Tibbiyot yo‘nalishini tugatgan shaxs bemorlarga yordam beradi, jurnalist — haqiqatni yoritadi, muhandis — ixtiro qiladi, o‘qituvchi esa avlodlar tarbiyasi bilan shug‘ullanadi. Shuning uchun ham har bir oliy ma’lumotli inson o‘z sohasida mutaxassis bo‘lishi va jamiyatga amalda foyda keltirishi lozim. So‘nggi yillar statistikalariga e’tibor qaratsak, O‘zbekistonda har yili 200 mingdan ortiq talaba oliy ta’lim muassasalarini tamomlaydi va mehnat bozoriga kirib keladi. Ammo, “hamma bitiruvchi ham o‘z mutaxassisligidan kelib chiqib faoliyatini davom ettiryaptimi?”, degan savol gohida ochiq qoladi.
Bugun davlat siyosatida yoshlarni bilim olish bilan birga eng kamida ikkita xorijiy tilni va bitta qo‘shimcha kasbni ham egallash bo‘yicha tizimli ishlar allaqachon yo‘lga qo‘yilgan. Davrning o‘zi ham raqobatni kuchaytirgan. Sababi, ilgari korxona yoki tashkilotda 100 kishi bajaradigan ishni 10 kishi yangi texnologiyalar yordamida bajarmoqda. Sohalarga raqamli texnologiyalar va sun’iy intellekt kirib kelmoqda. Shu ma’noda yoshlarimiz talabalik davrida raqamli texnologiyalarni bilish hamda korxonalarda tashkil etilayotgan yangi tizim — dual ta’lim, ya’ni bilim bilan birga amaliyot hamohangligini ham o‘zlashtiryapti, ko‘nikma hosil qilyapti.
Bugun “ish beruvchi bozorida” barcha sohalarda kuchli raqobat yuzaga kelgan. Shuning uchun ham Muhtaram Prezidentimiz qaysi mamlakatga bormasinlar, o‘sha mamlakat rahbarlari, yirik investorlari, ishbilarmon-tadbirkorlar bilan uchrashib mamlakatimizda yangi korxona, zavod, fabrikalar bir so‘z bilan aytganda, yoshlarni malakali, munosib ish bilan ta’minlaydigan ish beruvchilar sinfini shakllantirishga doimiy harakatda.
Muhtaram Prezidentimiz raisligida oliy ta’lim muassasalari bitiruvchilarining bandligini ta’minlash masalalari yuzasidan o‘tkazilgan yig‘ilish ham mamlakatimiz yigit-qizlarini nafaqat diplomlik bo‘lish, balki o‘zi qiziqqan sohasiga ishlash, oddiy xodimlikdan rahbarlik darajasida ishlashi uchun ham zamin bo‘lmoqda. Yoshlariga doimiy g‘amxo‘rlik qiladigan, oyoqqa turishi uchun yelkasini tutadigan bunday yurt yana qayerda bor?
E’tibor bersangiz, mamlakatimizda yoshlarning bandligini ta’minlash borasida so‘nggi yillarda qator islohotlar amalga oshirilmoqda. Maktab va oliy ta’lim muassasalarini bitiruvchilari uchun doimiy “Karyera kunlari”, “O‘qishga marhamat”, “Ishga marhamat” “Bandlikka ko‘maklashamiz” yarmarkalari kabi turli tadbirlar o‘tkazish tizimli yo‘lga qo‘yilgan. Bu borada Buxoro davlat universitetida ham vazirlik, idora, korxona, tashkilot va muassasalar bilan hamkorlikda maktab bitiruvchilarini oliygohga jalb qilish hamda universitet bitiruvchilarini esa, munosib ish o‘rinlariga joylashtirish bo‘yicha tizimli ishlar yo‘lga qo‘yilgan. O‘tgan ikki o‘quv yilida yirik ish beruvchi — viloyat, shahar va tuman hokimlari va tizim rahbarlari bilan 13 ta shahar va tumanlar kesimida masalan: “Romitan tumani hokimi va romitanlik bitiruvchilar”, “Kogon shahri hokimi va kogonlik bitiruvchilar” bilan uchrashib, o‘z hududidagi mavjud ish o‘rinlariga joylashtirish mexanizmi yo‘lga qo‘yildi. Bu tajriba, albatta, o‘z samarasini berdi. Joriy yilda ushbu tajriba ommalashtirilib, viloyatdagi barcha oliy ta’lim muassasalari bitiruvchilari bilan shahar va tuman hokimliklari rahbarlarining uchrashuvlari yo‘lga qo‘yildi.
Zamonaviy kasb egalari yetishmoqda
Sir emaski, dunyoni raqamli texnologiyalar va ayniqsa, sun’iy intellekt zabt etib kelmoqda. Bugun yoshlarni o‘z kasbi doirasida internet olami, raqamli texnologiyalar va sun’iy intellektning sir asrorlari bilan qurollantirish har doimgidanda muhim sanaladi. Shu ma’noda Buxoro davlat universiteti yetakchi olimlari davr talabi sari odimlab yoshlarni raqamli texnologiyalar asosida yangi ishlanmalarni yaratish, robototexnika sohasidagi bilimlarini oshirish, sun’iy intellektning chuqur o‘rganishga olib boruvchi va unga asoslangan Start Up ko‘plab loyihalarni yaratishga e’tiborni qaratgan. Va ushbu loyihalarni moliyalashtirish va o‘z biznesini yaratish yurtimiz rahbari yaratib bergan imkoniyatlarni safarbar etishmoqda. Bugun Buxoro davlat universiteti huzuridagi “Robokids” robototexnika markazi yuzlab yoshlarni ushbu sohaga qiziqtirish, bilim va ko‘nikmalarini oshirish bilan birga, maktabgacha ta’lim tarbiyalanuvchilari va maktab o‘quvchilari uchun robototexnikani o‘rganish dastgohlarini yaratib yetkazib berish tizimini yo‘lga qo‘yishdi. Bugungi kunda talabalar o‘qituvchilari bilan birga bu yo‘nalishda 2 milliarddan ortiq mablag‘larga buyurtma ham olishgan. Bu borada universitetimiz olimlari va yoshlarimiz ishtirokida laboratoriyalarda yaratilayotgan o‘nlab katta va kichik loyihalar, Start Up larni sanab o‘tish ham o‘rinli.
Haqiqatda ham yoshlar zamonaviy bilimlarni, kasblarni tez o‘zlashtirmoqda. Va o‘z o‘zini band qilish bilan birga katta moliyaviy mablag‘larni o‘zlashtiryapti. Bejizga emas, Muhtaram Prezidentimiz “Yangi tarixni sizlar yozasiz. Yangi O‘zbekistonni sizlar barpo etasiz. Sizlar bizning faxrimizsiz, orzu-umidimizsiz”, deya yoshlarga katta ishonch bildirganlari.
Yoshlar katta kuch, g‘ayrat egasi, ularni faqat dastlabki kelajak sari qadamlarini oldinga tashlashi, ko‘mak kerak bo‘lgan joyda qo‘llab-quvvatlash darkor. Bu esa, har bir oliygoh rahbari, pedagog-xodimlari va keng jamoatchilikning oldida turgan ustuvor vazifadir. Zero, kelajak va yangi O’zbekiston bunyodkori, albatta, yoshlarimizdir.
Obidjon Xamidov
Buxoro davlat universiteti rektori, iqtisodiyot fanlari doktori, professor
