Tarixiy ma’lumotlarda “Rim tengdoshi”, “Sharqning pariji” deb nomlangan Buxoroyi sharif jahonda dunyoviy va diniy ilmlarning markazlaridan biri sifatida mashhur bo’lib kelgan. Mana shu zaminda 1930 yil sentyabrda Buxoro davlat pedagogika instituti tashkil etilgan. Istiqlolning dastlabki yillarida, aniqrog’i, Prezidentimizning 1992 yil 28 fevraldagi PF-356 sonli Farmoni hamda Vazirlar Mahkamasining 1992 yil 11 martdagi 125-sonli Qaroriga asosan unga universitet maqomi berildi. Bugun shu oliy o’quv yurti o’zining qutlug’ 85 yoshini nishonlamoqda.
Buxoro davlat universiteti respublikamizdagi to’ng’ich oliy o’quv yurtlaridan biri hisoblanadi. Unda dastlab 17 nafar pedagog-xodim faoliyat ko’rsatgan bo’lsa, hozirda pedagog-xodimlar soni 489 nafarni tashkil etadi. Istiqlol yillarigacha pedagogika instituti sifatida faqat o’qituvchilar etishtirib kelgan bu ta’lim maskani 1992 yilda universitet maqomini olgach, uning imkoniyatlari yanada kengaydi. 1990-91 yillarda uning huzurida bor-yo’g’i 16 ta ta’lim yo’nalishi bo’lgan bo’lsa, hozirda ta’lim yo’nalishlari soni 35 taga etdi.
Hozirgi Urganch (1934), Qarshi (1955), Termiz (1956) davlat universitetlari tashkil topguniga qadar ushbu viloyatlarga Buxoro oliygohi malakali pedagogik xodimlar tayyorlab berishda etakchilik qilgan. Keyinchalik universitet Navoiy davlat pedagogika instituti hamda Toshkent Irrigasiya va meliorasiya instituti Buxoro filialining bunyodga kelishida ham asos bo’ldi.
Universitetda falsafa, o’zbek tili va adabiyoti, folklorshunoslik, O’zbekiston tarixi, fizika, biologiya, kimyo, matematika-informatika, psixologiya, pedagogika, iqtisod fanlari bo’yicha ilmiy maktablar yaratilgan. Istiqlol yillarida universitet professor-o’qituvchilari tomonidan 26 ta doktorlik, 201 ta nomzodlik dissertasiyalari muvaffaqiyatli himoya qilindi. Hozirda universitetda uzoq yillar davomida shakllanib kelgan bu ilmiy maktablarning faoliyatini mana shu maktablardan etishib chiqqan mahalliy kadrlar samarali davom ettirib kelmoqdalar.
Hozirda Buxoro davlat universitetida 6 ta fakultet, 26 ta kafedra bo’lib, ularda 35 ta’lim yo’nalishi bo’yicha 6246 talaba, 14 mutaxassislik bo’yicha 129 magistr ta’lim olmoqda. Shu bilan birga, mavjud 21 ixtisoslik bo’yicha katta ilmiy xodim-izlanuvchilik institutida 22 nafar katta ilmiy xodim-izlanuvchi o’z tadqiqotlarini olib bormoqda.
Professional fazilatlarga ega, raqobatbardosh, mamlakat va xalq taqdiri uchun mas’uliyatni chuqur his etadigan, ongida vatanparvarlik tuyg’usi rivojlangan ilmiy, ilmiy-texnik hamda ilmiy-pedagog kadrlarni tarbiyalab etishtirish yo’lida fidokorona xizmat qilib kelayotgan universitetning professor-o’qituvchilaridan 19 nafari fan doktori va 128 nafari fan nomzodi darajasiga ega.
Mamlakatimizda yoshlar ta’lim-tarbiyasiga muhtaram Yurtboshimiz rahnamoligida juda katta e’tibor va g’amxo’rlik ko’rsatilmoqda. Bu e’tibor va g’amxo’rlik nishonasi oliy o’quv yurtlarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlashga yo’naltirilayotgan mablag’lar hajmining yildan-yilga ortib borayotgani misolida ham kuzatiladi. Jumladan, Hurmatli Prezidentimiz Islom Abdug’anievich Karimovning 2011 yil 20 maydagi “Oliy ta’lim muassasalarining moddiy-texnika bazasini mustahkamlash va yuqori malakali mutaxassislar tayyorlash sifatini tubdan yaxshilash chora-tadbirlari to’g’risida”gi 1533-sonli Qarorlari asosida Buxoro davlat universitetining bir qancha bino va inshootlari kapital ta’mirlash dasturiga kiritildi. Ushbu qaror asosida 2013-2015 yillarda universitetda 45.551.000,0 (qirq besh milliard besh yuz ellik bir million) so’mlik qurilish-ta’mirlash ishlari olib borildi. Ushbu binolar uchun 1.540.340,0 (bir milliard besh yuz qirq million uch yuz qirq ming) so’mlik zamonaviy mebel, 93.574,0 (to’qson uch million besh yuz etmish to’rt ming) so’mlik laboratoriya jihozlari hamda 48.321,0 (qirq sakkiz million uch yuz yigirma bir ming) so’mlik sport anjomlari xarid qilindi. Buning natijasida hozirgi kunda 2 ta o’quv binosi hamda 6 ta talabalar turar joyi binolari zamonaviy talablarga mos holatga keldi.
O’quv binolaridagi auditoriyalar zamonaviy kompyuter anjomlari bilan jihozlanib, video proektor va elektron doskalar bilan ta’minlandi. Universitetda ichki lokal tarmog’i tizimi yanada takomillashtirilib, yuqori tezlikka ega bo’lgan internet tarmog’iga ulandi.
Keyingi yillarda universitet kafedralarini yosh istiqbolli pedagogik xodimlar bilan to’ldirish, ilm-fan sohasidagi innovasiyalarni ta’lim jarayoniga joriy etish, “fan-ta’lim-ishlab chiqarish” uzviyligini ta’minlash, an’anaviy ilmiy maktablar faoliyatini tiklash, yangi ilmiy maktablar yaratish, ma’naviy barkamol, komil insonni tarbiyalash, informasion texnologiyalar sohasidagi yutuqlarni ta’lim jarayoniga olib kirish sohasida dadil qadamlar tashlanmoqda. Ushbu ulug’ maqsadlar yo’lida Buxoro davlat universiteti faoliyatini modernizasiyalashga qaratilgan 2015-2025 yillarga mo’ljallangan strategik konseptual dastur ishlab chiqilgan.
Fanning rivojlanishi mamlakat taraqqiyotini belgilab beruvchi asosiy mezonlardan biri ekanligini hisobga olgan holda hamda yosh avlod ma’naviy immunitetini mustahkamlash maqsadida ilm-fan bilan shug’ullanuvchi iste’dodli va ijodkor talabalar yutuqlarini qo’llab-quvvatlash va keng targ’ib qilish, ularning xalqaro darajaga chiqa oladigan yangi ishlanmalarini rivojlantirishlariga ko’maklashish universitetning strategik rivojlanishidagi bosh yo’nalishlardan biridir.
Buxoro davlat universiteti jamoasi davlat ilmiy-texnika dasturlari doirasidagi loyihalar tanlovlarida ham faol ishtirok qilib kelmoqda. Buxoro davlat universiteti xalqaro hamkorlik borasida xorijiy davlatlardagi 20 dan ortiq ilmiy-o’quv markazlar va universitetlar, xorijiy tashkilotlar bilan ilmiy aloqalar olib bormoqda. Xalqaro dastur va fondlar bilan bog’liq chet el grantlariga erishish ham hamisha universitetda e’tiborli ishlardan biri bo’lib kelgan. Buxoro davlat universitetida chet el grantlari qatoriga “Tempus” fondining oliy ta’limni rivojlantirishga yo’naltirilgan 6 ta loyihalari doirasida ish olib borilmoqda. 2015 yilgi tanlovlarda yana 4 ta loyiha qo’lga kiritildi.
Universitetda fanning istiqbolli yo’nalishlari yildan-yilga ortib bormoqda. Unda muqobil energiya manbalaridan foydalanish, optika, geliotexnika, tuproqshunoslik va er korroziyasi muammolari, kompozision materiallar yaratish, filologiya (tilshunoslik, adabiyotshunoslik va folkloristika) muammolari, O’zbekiston tarixi tarixshunosligi va manbashunosligi, Sharq falsafasi tarixining dolzarb muammolari, xotin-qizlarni sportga jalb qilish muammolari, qishloq xo’jalik ekinlarining yangi navlarini yaratish, axborot-kommunikasiya texnologiyalari bo’yicha milliy dasturlar yaratish, baliq mahsuldorligini oshirishda mikroskopik va yuksak suv o’simliklaridan foydalanish hamda oqava suvlarni biotexnologik usul bilan tozalash, algebra, geometriya, ornitologiya, pedagogika, psixologiya, iqtisod va turizm xizmati kabi qator ilmiy yo’nalishlar yuqori yutuqlarga erishib, ta’lim muassasasida ilmiy imkoniyatlarning yil sayin to’lishib, mustahkamlanib borishiga yo’l ochmoqda.
Universitetda bajarilayotgan ilmiy-tadqiqot ishlarining samaradorligi va natijalarini xalq iqtisodiyotining turli sohalarida qo’llash, fan va ishlab chiqarishning innovasion korporativ (o’zaro manfaatli) hamkorligining samarali mexanizmini yo’lga qo’yish, yuqori malakali kadrlar tayyorlash va ularni ish o’rinlari bilan ta’minlash jarayonida ishlab chiqarishning rolini kuchaytirish, universitet tizimida amalga oshirilayotgan tadqiqotlarning natijaviy samaradorligini yanada oshirish, professor-o’qituvchilar va mutaxassis-olimlar tomonidan olib borilayotgan ilmiy-tadqiqot faoliyati natijasida yaratilayotgan ilmiy-texnologik ishlanmalarning tegishli sohalarga korporativ hamkorligini ta’minlash borasida universitet huzurida “Biotexnologiya muammolari”, “Geleofizika va quyosh energiyasidan foydalanish”, “Geleopoligon”, “Cho’l ekosistemasi muammolari” kabi ilmiy laboratoriyalar hamda “Ekologik markaz”, “Psixologik xizmat ko’rsatish markazi”, “Sosiologik tadqiqotlar markazi” “Innovasion ilm-ta’lim texnologiyalari markazi” kabilar samarali faoliyat ko’rsatmoqda.
2015 yilda universitetda yaratilgan ilmiy-tadqiqot ishlari “Katologi”ga kiritilgan qirqdan ziyod ishlanmalar ishlab chiqarish korxonalari, tashkilotlar, fermerlarga tarqatildi va respublika hamda viloyat innovasion yarmarkalarida 200 mln. so’mdan ortiq miqdordagi o’ndan ortiq shartnomalar imzolandi.
Universitetda ustoz-shogird tizimini yuqori bosqichga ko’tarish, yosh olimlarni, iqtidorli talabalarni tarbiyalab etishtirish salmog’ini oshirish, xususan, yoshlarning ilm-fanga bo’lgan muhabbati va rag’batini orttirishga erishish uchun etarli sharoitlar mavjud.
Universitetda professor-o’qituvchilari va talaba yoshlari ishtirokida o’quv jarayoni va hujjatlar ijrosi nazoratining avtomatlashtirilgan elektron tizimlari yaratildi va ular ayni paytda mukamallashtirilmoqda. Bu boradagi ilmiy ishlarni jadallashtirish maqsadida shu kafedra qoshida dasturiy injeneriya laboratoriyasi tashkil qilindi. Uning asosiy ilmiy yo’nalishlari doirasida o’quv-informasion jarayonlarni qo’llab-quvvatlaydigan informasion tizim – BUIS; modulli tamoyil asosida o’quv dasturlari va o’quv materiallari tayyorlashni qo’llab-quvvatlaydigan dasturiy tizim – LMS Moddle; universitetda kechadigan hujjat oqimi informasion jarayonini qo’llab-quvvatlash va monitoringini olib borish dasturiy tizimi – CuteFlow kabilarning funksional imkoniyatlarini kengaytirish va qulayligini takomillashtirish ishlari amalga oshirildi.
2015 yilda universitet agrouchastkasida PSUEAITI Buxoro ITSning seleksioner olimlari hamkorligida o’rta tolali g’o’zaning serhosil, yuqori sifatli, tezpishar, tabiatning barcha noqulay sharoitlariga bardoshli, jahon bozori talablariga to’la javob bera oladigan navlarini yaratish maqsadida 22 xil kolleksiyasi tashkil etilib, kelgusida ko’zda tutilgan rejaga erishish uchun ular orasidan 10 ta nav saralab olindi va o’zaro chatishtirish orqali birinchi avlodli duragay kombinasiyalar barpo qilindi. Bu kabi tajriba tadqiqotlar g’o’zaning “Buxoro – 6-10”, “Jondor qudrati”, “Porloq” navlarini inobatga olgan holda yana kengaytiriladi.
Buxoro mintaqasidagi barcha ekologik muammolar, ya’ni iqlimning o’zgarishi, ayniqsa, cho’llanish jarayonining kuchayishi, yog’ingarchilik miqdori va muddatlarining o’zgarishi, chuchuk suv muammosi, tuproq tarkibining o’zgarishi, o’simlik va hayvonot olami uchun tabiiy yashash sharoitlarining buzilishi natijasida ularning ayrim turlari kamayib borishi kabi ko’plab muammolar hozirda mintaqa uchun o’ta ilmiy dolzarblik kasb etmoqda.
Xullas, tarixiy 85 yoshga to’lgan bu ta’lim dargohida fan, ta’lim va ishlab chiqarish o’rtasida innovasion koorporativ (o’zaro manfaatli) hamkorlikni yo’lga qo’yish, innovasion g’oyalar, ishlanmalar va texnologiyalar Respublika yarmarkalarida professor-o’qituvchilarning faol ishtirokini ta’minlash, universitet kafedralarida faoliyat yuritayotgan etuk professor-o’qituvchilar, katta ilmiy xodim-izlanuvchilar, mustaqil izlanuvchilar, talabalar va ishlab chiqarish korxonasi vakillari tarkibidan iborat innovasion guruh faoliyatini talab darajasida yo’lga qo’yish, unda mavjud tajribali ilmiy maktablar an’anasini davom ettirish, ko’p yillik ilmiy, pedagogik va kasbiy tajribaga ega bo’lgan olimlar salohiyatidan samarali foydalanish, iqtidorli talabalarni ilmiy-tadqiqot ishlariga keng jalb etish va istiqbolli ilmiy-pedagogik kadrlarni tayyorlab etishtirish bo’yicha maqsadli ishlarni yo’lga qo’yish tizimi ishlab chiqilgan. Shuningdek, universitetda o’rta maxsus kasb-hunar kollejlari bitiruvchilarining bandligini ta’minlash maqsadida qabul kvotalarini oshirish imkoniyatlarini yaratishga jiddiy e’tibor qaratilmoqda.
Fanning ta’lim va ishlab chiqarish bilan integrasiyasini ta’minlash (olingan natijalarni ishlab chiqarishga joriy etish), ishlab chiqarish korxonalari manfaatiga muvofiq xo’jalik shartnomalari asosida ilmiy-tadqiqot ishlarining ko’lami va samaradorligini oshirish universitetning doimiy rivojlanish yo’nalishlaridan biriga aylangan.
