Muqaddas “Hadisi sharif”da ilm haqida shunday deyiladi: “Ilm seni qo‘riqlaydi, molni esa sen qo‘riqlaysan. Ilm–hokim, mol esa mahkumdir. Mol sarflash bilan tugaydi, ilm esa sarflash bilan ko‘payadi”. Demak, bu yorug‘ olamda sarflaganing sari ko‘payaveradigan eng ulug‘ ne‘mat ILMdir.
Ilmga intilgan, ilmni qadrlagan insonlar saodatmand kishilar hisoblanadilar. Agar inson bir umrini ilm bilan bog‘lasa-chi?! Ilm yo‘lini o‘zining taqdir yo‘li deb bilsa-chi?! Demak, bunday insonlar ikki dunyo saodatiga daxldordirlar.
Zero, donishmand Ibn Muborakdan so‘rashgan ekan:
–Haqiqiy insonlar deb kimlarni aytamiz?
– Olimlarni, – deb javob beribdi u zot. – Chunki inson hayvonlardan bitta xususiyati bilan ajralib turadi va afzal sanaladi. O‘sha xususiyat aqldir. Aql esa ilm bilangina yuzaga chiqadi, ko‘rinadi.
Ha, ilm yo‘liga kirgan kishining botinini avval ilm mash‘ali yoritadi, keyin esa ilmi sohib olimning tafakkuri ilm olamiga shu‘la tashlaydi. Ilm va ilm sohibi nurga, cheksiz nurga aylanib boraveradi…
Buxoro Davlat universiteti jamoasida o‘zining mehnati, talabchanligi, kattalarga hurmatiyu shogirdlarga izzati bilan tanilgan, tinib-tinchimas olima, tajribali pedagog Abuzalova Mehriniso Qodirovnani ko‘pchilik taniydi, biladi va ehtirom qiladi. Mehriniso Qodirovna o‘z taqdirini ilm yo‘liga bog‘lagan, yoshlikdanoq qalbiga ilm nuri ingan, bugun uning tafakkur chirog‘i atrofga ziyo taratayotgan saodatmand olimalardan biridir.
Mehriniso Abuzalova 1967 yil 23 fevralda Buxoro shahrida ishchi oilasida tavallud topdi. Bo‘lajak olima, chetdan qaraganda oddiy ishchi oilasida tarbiya topgandek ko‘rinsa-da, uning otasi Qodir aka hamda onasi Rimma opalar kitobxon, kitobni non bilan barobar ko‘rgan, ilmni, ilmli kishilarni nihoyatda qadrlagan insonlar edilar. Shu boisdan ham farzandlarining o‘qishlariga juda katta e‘tibor qaratganlar. Mehriniso Abuzalova ana shunday kitobxon oilada, kitobni boshlaridan baland tutganlar tarbiyasida kamol topdi. Ta‘kidlash joizki, uning keyinchalik olima bo‘lib elga tanilishida oiladagi ana shunday toza muhit, kitobga, kitobxonlikka bo‘lgan intilish, mehr sabab bo‘ldi.
Mehriniso Abuzalova 1974-1984 yillarda Buxoro shahridagi 12-o‘rta umumta‘lim maktabida tahsil oldi. Maktabni imtiyozli, ya‘ni “Oltin medalь” bilan tugatib, shu yilning o‘zidayoq Buxoro Davlat pedagogika instituti (hozirgi Buxoro Davlat universiteti)ning o‘zbek filologiyasi fakulьtetiga o‘qishga qabul qilindi.
Ilmga chanqoq, tirishqoq, intiluvchan, har bir voqea-hodisa yoki mavjudlikning yuzaga kelish sababini, mohiyatini anglashga qiziqadigan yoniq talabaning faolligi tezda fakulьtetdagi ustozlarning e‘tiborini tortdi. Ayni o‘sha paytlarda BuxDU o‘zbek filologiyasi fakulьteti tarkibidagi o‘zbek tilshunosligi kafedrasining yetakchi olimlari tilni sistema sifatida o‘rganish ishlarini boshlagan edilar. Talabalarga beriladigan kurs ishlari mavzulari ham, bitiruv malakaviy ishlarning mohiyati ham tilshunoslikdagi yangi yo‘nalish–sistem-struktur (hozirda mazkur yo‘nalish substantsial tilshunoslik nomini olgan) tilshunoslik asoslari bilan bog‘lanar edi. Talaba Mehriniso Abuzalovaning intiluvchanligini inobatga olib kafedraning yetakchi olimlaridan biri tilshunos olim, professor Hamid G‘ulomovich Ne‘matov unga yangi yo‘nalish mohiyati bilan bog‘liq mavzuni avval kurs ishi sifatida, keyin esa bitiruv ishi tarzida berdi. An‘anaviy tilshunoslik asoslarini puxta egallagan bu talabaga yangi yo‘nalish mohiyatini takror-takror tushuntirib o‘tirishga ehtiyoj qolmadi.
Mehriniso Abuzalova 1988 yilda oliygohni imtiyozli diplom bilan tugatdi va ustozlari tavsiyasi bilan talabalik yillaridayoq boshlagan ilmiy izlanishlarini monografik tadqiqot sifatida davom ettirish uchun Buxoro Davlat universitetiga o‘zbek tilshunosligi kafedrasi tadqiqotchisi sifatida qabul qilindi. U 1988-1994 yillar davomida o‘zbek tilshunosligi kafedrasi tadqiqotchisi sifatida faoliyat yuritdi va 1994 yilning 23 dekabrida Alisher Navoiy nomidagi O‘zbekiston Fanlar Akademiyasi Tilshunoslik instituti huzuridagi D 015.31.21.– raqamli Ixtisoslashgan kengashda “O‘zbek tilida sodda gapning eng kichik qurilish qolipi va uning nutqda voqelanishi” mavzusida nomzodlik dissertatsiyasini muvaffaqiyatli himoya qildi. Bu yosh olimaning o‘z ishiga katta mas‘uliyat bilan yondashishi natijasi bo‘lib, uning nomzodlik ishi mohiyatan o‘zbek tilshunosligida keskin burilish yasay oldi.
Mehriniso Abuzalovaning “O‘zbek tilida sodda gapning eng kichik qurilish qolipi va uning nutqda voqelanishi” mavzusidagi nomzodlik dissertatsiyasi davr bilan bog‘liq tarzda ruscha qoliplarda talqin qilingan o‘zbek tili grammatikasini milliylik zaminida tadqiq etgan ishlardan biri bo‘ldi, desak mubolag‘a bo‘lmas.
Jonkuyar olima 1994-2004 yillarda o‘zbek tilshunosligi kafedrasi o‘qituvchisi, 2004-2005 yillarda shu kafedra dotsenti, 2005-2007 yillarda kafedra mudiri sifatida faoliyat ko‘rsatdi. O‘tgan yillar davomida u butun jamoada o‘z kasbiga sadoqatli pedagog, tinib-tinchimas olima, fidoyi va qat‘iy intizomli hamkasb, ajoyib g‘amxo‘r rahbar sifatida e‘tibor qozondi.
2007-2009 yillarda BuxDU o‘zbek tilshunosligi kafedrasi huzuridagi kunduzgi bo‘lim doktoranturasida saboq oldi. Nomzodlik ishida boshlagan ishlari ko‘lamini “Substantsial morfologiya, valentlik va sintaktik qurilma” mavzusidagi ilmiy tadqiqot ishi asosida kengaytirib, ilmiy izlanishlar olib bordi. Bu davrda olimaning OO‘MTV tomonidan tasdiqlangan 2ta darsligi (hammualliflikda) va 1ta elektron darsligi (hammualliflikda), 5ta o‘quv qo‘llanmasi (hammualliflikda), 8ta usuliy qo‘llanmasi nashr bo‘ldi hamda oliy ta‘limning filologiya va tillarni o‘qitish (o‘zbek tili) ta‘lim yo‘nalishi talabalari ta‘limiga tatbiq etildi.
OO‘MTV tavsiyasi bilan nashr qilingan (hammualliflikdagi) “Hozirgi o‘zbek tili” darsligi 2007 yilda hamda 2011 yilda “Yilning eng yaxshi darsligi va o‘quv adabiyoti muallifi” Respublika tanlovida faxrli 2-o‘rin bilan mukofotlandi.
Mehriniso Abuzalovaning xalqaro miqyosdagi nufuzli jurnallarda, xalqaro ilmiy konferentsiya materiallarida, respublikamizda OAK tasarrufidagi jurnallarda, tilshunoslik masalalari bilan bsg‘liq turli ilmiy-nazariy to‘plamlarda 120dan ortiq maqolalari ham e‘lon qilinganligi uning sermahsul olimaligidan dalolatdir.
Olimaning o‘quv-usuliy va ilmiy izlanishlari e‘tiborga olinib, 2011 yilda OO‘MTVning “Faxriy yorlig‘i” hamda esdalik sovg‘asi bilan mukofotlandi.
Ilmda sermahsul olima 2018 yilning 27 iyunida yana bir muvaffaqiyat dovonidan mardona oshdi: Samarqand Davlat universiteti huzuridagi DSc.27.06.2017.Fil.02.03.– raqamli Ixtisoslashgan kengashda filologiya fanlari doktori, professor Ra‘no Raupovna Sayfullayeva ilmiy maslahatchiligida “Substantsial morfologiya, valentlik va sintaktik qurilma”mavzusida doktorlik dissertatsiyasini himoya qildi.
Abuzalova M.Q.ning doktorlik ishida bugungi kunda dunyo lingvistikasida grammatik shakl va so‘z shaklini imkoniyatlar majmuasi sifatida qarash hamda mazkur imkoniyatlarning sintaksisda voqelanishi masalasi bilan bevosita aloqador substantsial morfologiyaning gap valentligi bilan munosabati ochib berildi. Bu o‘zbek tilshunosligi uchun katta yutuq bo‘ldi.
Himoya kengashi a‘zolari mamnuniyat bilan M.Q.Abuzalovaning dissertatsiyasi ilmiy natijalari filologiya va tillarni o‘qitish (o‘zbek tili) ta‘lim yo‘nalishi bo‘yicha mutaxassislar tayyorlashda o‘quv jarayoniga joriy etilgan darslik (Sayfullayeva R., Mengliyev B., Boqiyeva G., Qurbonova M., Yunusova Z., Abuzalova M. Hozirgi o`zbek adabiy tili. – Toshkent: Fan va texnologiya, 2011. – 416 b.) hamda o‘quv qo‘llanma (Zamonaviy o`zbek tili. Morfologiya (mualliflar jamoasi).–T.: Mumtoz so`z, 2010. – 468 b.)ga kiritilgaligini, olimaning ilmiy izlanishlari allaqachon samara berganligini alohida e‘tirof etishdi.
Bugungi kunda Mehriniso Abuzalova fayzli xonadon bekasi. Turmush o‘rtog‘i ziyoli inson Halimjon Xoliqov bilan birga ikki nafar farzandni tarbiyalab, el koriga yaraydigan insonlar qilib yetishtirdi. Ular ikki nafar jajji nevaraning sevimli buvijonisi, bobojonisi. Shuningdek, Mehriniso Abuzalova ham pedagogik, ham ilmiy, qolaversa, oilaviy ishlarida ham u kishini hamisha qo‘llab-quvvatlab kelgan Zaynabbegim ayaning sevimli kelinlari hamdir.
Mehriniso Qodirovna o‘z hayotini sarhisob etib ortga boqsa, unda olimaning yo‘lini davom ettirayotgan shogirdlar, tilshunoslik ilmining sir-asrorlaridan so‘zlab turgan kitoblar, sevimli oila, solih farzandlar, shirin-shakar nevaralar va u kishining yutuqlaridan hamisha mamnun o‘zbek tilshunosligi kafedrasi jamoasi ko‘zga tashlanadi. Olimaning bu umr sarhisobi maqtasa arzigulik, o‘sib kelayotgan navqiron avlodga ibrat bo‘lgulik.
Bugun filologiya fanlari doktori ilmiy unvoniga musharraf bo‘lgan muhtaram ustoz-murabbiy, talabchan pedagog, til bilimdoni, zahmatkash, sermahsul olima ABUZALOVA MEHRINISO QODIROVNAni yuksak marra bilan chin dildan qutlab, u kishiga uzoq umr, mustahkam sog‘lik, shogirdlar va farzandlar kamolini ko‘rib yurish baxtini tilab qolamiz.
Yo‘ldosheva Dilorom Ne‘matovna,
BuxDU filologiya fakulьteti
o‘zbek tilshunosligi kafedrasi dotsenti,
Ma`naviyat va ma`rifat bo`limi boshlig`i
A`zamjon Jumayev
