Ruhiy zo‘riqish o‘z darajasiga qarab organizmga ijobiy yoki salbiy ta‘sir qilishi mumkin. Agar bu javob reaktsiyasi tashqi ta‘sirotga mos keladigan va uning ta‘siri to‘xtagandan keyin organizmda stress yo‘qoladigan bo‘lsa, bu normal reaktsiya. Bunday stress organizmga tashqi muhitga moslashishga yordam beradi. Agar ushbu holat tashqi ta‘sirot yo‘qolgandan keyin ham davom etsa yoki bu ta‘sir qiluvchi omilga mos bo‘lmasdan ortiqcha ko‘p bo‘lsa, bunday stress normal emas.U turli kasalliklar, masalan, gipertoniya (qon bosimi yuqoriligi) me‘da yarasi kasalligi, qandli diabet, miokard infarkti, bronxial astma, tireotoksikoz, nevroz kabilarning sababchisi bo‘lishi bilan birga insonning normal ish faoliyatiga ham yomon ta‘sir ko‘rsatadi. Ayniqsa, o‘qituvchi va tarbiyachilarning doimiy ruxiy zo‘riqishda yurishi tarbiyalanuvchilar, o‘quvchilar va talabalarning jiddiy jabr ko‘rishiga sabab bo‘ladi. Yosh avlodga ta‘lim-tarbiya berishda asosiy vazifani bajaruvchi o‘qituvchilarning ishda va oilada ruxiy zo‘riqishini o‘rganish, uning oldini olish va ularga zurur paytda psixologik yordam ko‘rsatish maqsadida joriy yilning mart-aprelь oylarida Buxoro davlat universiteti professor-o‘qituvchilaridan psixologik test savollari olindi. Har bir fakulьtet professor-o‘qituvchilaridan olingan test savollari psixologlar tomonidan chuqur tahlil qilib chiqildi. Tahlillar natijalariga qarab fakulьtetlarda psixologlar bilan uchrashuvlar tashkil etildi. Uchrashuvlarda psixologlar tomonidan aniqlangan doimiy ruxiy zo‘riqishda yurgan o‘qituvchilarga bir qator maslahatlar berildi va ularning ruxiy zo‘riqishining oldini olish maqsadida hamkorlik yo‘lga qo‘yildi. Chunki: Doimiy yoki haddan ortiq stress, ya‘ni ruxiy zo‘riqish holatiga tushish xotiramizning pasayishiga sabab bo‘ladi, ya‘ni miyamizni “o‘chirib qo‘yadi”. Fikrlashga ta‘sir qiladi, xotirani susaytiradi va miyamizdagi asab hujayralarini nobud qiladi. Surunkali ruhiy zo‘riqish tufayli tanadagi adrenalin va kortizol miqdori me‘yordan ortib ketadi. Kortizol miqdorining uzoq muddatli oshib borishi qandli diabet, yurak xastaligi, yuqori qon bosimi, saraton, me‘da-ichak tizimida yaralar, nafas olish yo‘llari kasalliklari, ekzema (temiratki) va psoriaz kabi kasalliklarning ertaroq paydo bo‘lishiga olib keladi. Biroq, stressning eng zararli ta‘sirlaridan biri yurak xurujidir. Kortizol gormoni ayniqsa, miyani bir bo‘lagi hisoblangan qisqa muddatli xotirani uzoq muddatga o‘tkazishda faol qatnashuvchi gippokampusga ta‘sir o‘tkazadi. Bu stress gormoni gippokampusni (bu bosh miyadagi soha yangi xotiralarni saqlab qolinishiga javobgar) qobiliyatlarni chegaralab qo‘yadi. Oqibatida siz yangi ma‘lumotni o‘rganganingizda u qisqa muddatli xotiraga o‘tish ehtimoli ozayadi. Uzoq muddatli xotiraga o‘tmagan ma‘lumotni esa to‘g‘ri eslab qolishda muammolarga duch kelasiz. Ortiqcha kortizol hattoki, sizning mavjud xotirangizni qayta eslab qolishiga ham salbiy ta‘sir qiladi. Psixolog maslahati: Sizni aynan nima stress holatiga solayotganini kuzating va iloji bo‘lsa, ulardan butkul xalos bo‘lishga harakat qiling. Kun davomida dam olishga va hordiq chiqarishga vaqt sarflang. O‘zingizga yoqadigan biror bir ish bilan mashg‘ul bo‘ling. Tabiat qo‘ynida sayr ham stressni kamaytiradi. O‘zingizga yoqqan mashg‘ulotlarga katta e‘tibor bering. Tunda tiniqib uxlash, yoga mashg‘ulotlari yoki oddiy nafas olib chiqarish ham stressning oldini oladi.Oilaviy hayotda o‘zini baxtli his etmaydiganlar esa bir jihatdan bunga o‘zlari ham aybdordirlar.. Bunday insonlar , ayniqsa erkaklar, turmush o‘rtoqlariga ko‘proq qiziqish ko‘rsatishlari, vaqtlarini uyda o‘tkazgan taqdirda ham faqat televizor qarshisida mixlanib o‘tirmasdan imkon qadar ko‘proq turmush o‘rtoqlari bilan hamkorlikda biror ish bilan shug‘ullanishlari, yo bo‘lmasa shunchaki gaplashib yotishlari, birgalikda o‘tgan davrlarini eslab rasmlar tomosha qilishlari, birga ovqat tayyorlashlari, ba‘zan birgalikda biror joyda romantik kechki ovqat tashkil etishlari yaxshi natijalar beradi. Kutilmagan syurprizlar ham ayollarning ko‘nglini ko‘taradi. Masalan ataylab mashinaning orqasiga gul qo‘yib, keyin xotinidan mashina orqasidan biror narsani keltirish so‘raladi. Yo bo‘lmasa ishga ketishda cho‘ntagiga yoqimli so‘zlar yozilgan xat solib qo‘yiladi. Dilbar Hamdamova, BuxDU psixologi
