JAHOLATGA QARSHI MARIFAT Respublikamizda bugun yoshlar ta’lim va tarbiyasi davlat siyosatining dolzarb masalalaridan biriga aylanganligi hech kimga sir emas. Sababki, O`zbekiston Respublikasi aholisining oltmish foizidan ko`prog`ini yoshlar tashkil etadi. Shuning uchun ham mamlakatimizda amalga oshirilayotgan barcha ijobiy o`zgarishlar zamirida har tomonlama barkamol – jismonan sog`lom, aqlan yetuk, nafaqat ko`plab bilimlarni, hozirgi davrda talab katta bo`lgan kasb-hunarlarni egallagan, ayni paytda, mustaqil va ijodiy fikrlashga qodir, intellektual salohiyati yuksak yosh avlod to`g`risida g`amxo`rlik qilishdek ustuvor maqsad mujassam ekanligi tabiiydir. Yurtboshimiz ta`kidlaganlaridek, oldimizda turgan eng ezgu maqsadlarimiz–mamlakatimizning buyuk kelajagi ham, ertangi kunimiz, erkin va farovon hayotimiz ham, O`zbekistonning XXI asrda jahon hamjamiyatidan qanday o`rin egallashi ham – bularning barcha-barchasi, avvalambor, yangi avlod, unib-o`sib kelayotgan farzandlarimiz qanday insonlar bo`lib voyaga yetishiga bog`liqdir.Insonning insonligi, birinchi navbatda, uning ma’naviy axloqiy jihatdan barkamolligi, pokligi bilan belgilanadi. Ma’naviy-axloqiy inson ota-onasi, farzandlari, qarindoshlari, xullas, butun oila a’zolari, qo`ni-qo`shnilari, mahalla-kuyi, qishloqdoshlari va butun mamlakat, xalq farovonligi haqida qayg`uradi.Umuman olganda, O`zbekistonda jamiyatni tubdan yangi demokratik asoslarda qurish va uni har tomonlama rivojlantirish xalqning dunyoqarashi, ma’naviyati bilan bevosita bog`liqdir.Respublikamiz Prezidenti Shavkat Miromonovich Mirziyoyevning yurtimizda ta’lim sohasini tubdan isloh qilish bilan bog`liq holda aytgan quyidagi gaplari fikrimiz dalilidir: “Ta’limning maqsadi voyaga yetmaganlarni mahalla-ko`yning ko`z oldida saqlash, yurish-turishi, kiyinishi, o`zini tutishini nazorat qilish yoki yoshlar o`rtasida o`z joniga qasd qilish, erta tug`ruq, turli oqimlarga qo`shilib qolish kabi vajlar bilan ularni “doimiy infantil yosh bola” statusida saqlab qolish emas. Ta’lim tizimining maqsadi sipo, oq ko`ylak, qora shim kiygan olomonni yetishtirish ham emas.Ta’lim tizimining bosh maqsadi mustaqil fikrlaydigan avlodni shiddat bilan o`zgarayotgan global dunyoda yashab ketishga tayyorlash, ularni boshqa mamlakatdagi tengqurlariga nisbatan raqobatbardosh qilish va shu orqali millatning ravnaqini ta’minlashdir. Yoshlari kasbsiz, mahorat va malakasiz, mustaqil fikrlamaydigan, o`rganishni o`rganmagan millatlar zaiflashib, boshqa millatlarga yem bo`lishini tarix ming bir marta isbotlab bergan... Shunday ekan hozir bizga ta’limning yangi islohoti kerak”[1].Yurtboshimiz rahbarligida “Yoshlarga oid davlat siyosati”2ning qabul qilinganligi, unda asosiy masalardan biri sifatida yoshlarning ta’lim olishiga alohida o`rin ajratilganligi, yoshlar ma’naviy olamini boyitish maqsadida “Kitobxonlik madaniyatini oshirish” to`g`risidagi qaror3ning qabul qilinishi hamda qaror ijrosi sifatida respublika miqyosida kitobxonlar bellashuvining o`tkazilishi, g`oliblarga qimmatbaho sovg`alarming taqdim etilishi ham fikrimizni dalillaydi.Bugun rivojlanayotgan davlatimizga jahon mamlakatlari mutaxassislari bilan bemalol raqobatlasha oladigan intellektual salohiyat egasi bo`lgan ijodiy fikrlovchi, ma’naviyati yuksak shaxslar zarurdir. Zero, ma’naviyati yuksak shaxs har xil oqimlarga qo`shilmaydi, aniqrog`i, jaholat ta’siriga berilmaydi.Ma’rifat inson ma’naviyatining cho`qqisi bo`lsa, jaholat uning aksi inson zotining zavoli, kushandasidir.«Men o`zimdagi barcha yaxshi fazilatlar uchun kitobdan minnatdorman», degan edi XX asrda yashab o`tgan ulug`lardan biri. Kitob – insoniyat ijodiyotining chinakam hayratlanarli va e’tiborga loyiq belgisi, insoniyat yaratmishlari ichra takrorlanmas mo`jizadir. Kitoblar qatida kechmish zamonlarning aql-idroki yashaydi, xoki tuproqlari tush misol qachonlardir to`zg`ib ketgan odamlarning ovozi burro va aniq yangrab turadi. Insoniyat tomonidan yaratilgan turfa narsa-buyumlarning, tafakkurda qayta-qayta o`ylab ko`rilgan fikrlarning va u erishgan jamiki yuksakliklarning, hattoki, insoniyat olamining ma’naviy yetukligi-yu tanazzuli ham, tabiat bergan ne’matlardan bahramandligi-yu isrofgarchiligi ham – barcha-barchasi xuddi sehrli sandiqday kitoblar sahifasida saqlanib qolgan.Tarix zarvaraqlariga yuz tutsak, odamzod tomonidan yaratilgan misli ko`rilmagan ixtirolar bisyorligiga; ulug` yaratmish o`zining yaratish, yashnatish, bunyod etish va, asosiysi, yuksak tafakkur imkoniyatlarini faqat va faqat insongagina tuhfa etganligiga amin bo`lamiz. Qalamning yaratilishi, kosmik kemalarning yasalishi va osmon toqiga qadam qo`yilishi (Inson qadam qo`ydi samo toqiga (G`.G`ulom), hisoblash texnikalari, kompyuter texnologiyalari, atom energiyasi (Atomni bunyod etib hayron o`zing, hayron o`zing (E.Vohidov), eh he, bur ro`yxatni uzoq davom ettirish mumkin. To`g`ri, mazkur mo`jizalarning birortasini inkor etib bo`lmaydi, aksincha, bularning hamma-hammasi inson oily tafakkurining mahsuli ekanligiga hayrat ko`zlari bilan qayta-qayta nazar tashlaymiz va tan beramiz. Ammo inson qo`li, tafakkuri, aql-u zakovati bilan bunyod etilgan jamiki ixtirolar, kashfiyotlar ichida ehg yuksagi, oily maqomga ega bo`lgani, insoniyat hayotida yo`lchi yulduz, so`nmas mayoq, yaxshi-yomon kunlarida hamdam bo`ladigani, mo`jizalar mo`jizasi K I T O B dir.Odamzod yaratgan bu mo`jiza dunyo bilimlarini, xalqlar tarixi va jahon aqliy kamolotining butun borlig`ini o`zida jamlaganki, u barcha makon va zamonlarda ham insoniyat ma’naviyatini tozalash, aqliy salohiyatini yuksaltirish, ijtimoiy turmushda to`g`ri va oqilona yashash sirlarini o`rgatuvchi manbadir. Zero, kitob–ustoz, kitob–yo`lboshchi, kitob–sirdosh, kitob–nadima, hamdam. U dunyoda tabiat va inson, tafakkur va odamzod, jamiyat va fuqaro, sabab va oqibat muvozanatini me’yorga solib turuvchi eng qudratli quroldir.Manbalarda keltirilishich mir Alisher Navoiyning quyidagi ruboiylari ham kitobga bag`ishlangan ekan: Jondan seni ko`p sevarmen, ey umri aziz, Sondan seni ko`p sevarmen, ey umri aziz. Har neniki sevmak ondin ortiq bo`lmas, Ondan seni ko`p sevarmen, ey umri aziz.Yolg`izlikda hamdaming, xiyonatidan aziyat chektirmaydigan do`sting, yaqin maslahatching, beminnat ko`makching, adashganingda yo`lboshching, qalbing torini sevgi atalmish nozik tuyg`u chertganida yaqin sirdoshing bo`lgan kitobni, shoir aytganidek, «har nedan ortiq» sevmay bo`ladimi?! Shahrimizdagi Ibn Sino nomli kutubxona men uchun eng sevimli maskan. Chunki, Qancha intilganman, kursi qo`ymasdan, Dadam jovonidan olguncha kitob. Qancha izlanganman, murg`ak fikrning, Minglab savoliga topguncha javob. (E.Vohidov)Kutubxonadagi minglab kitoblar xayollarimni o`g`irlaydi, shuurimga fikrlar soladi. Bu ma’naviyat xazinasining durdonalari bo`lmish kitoblarda qancha-qancha kunlar, qancha-qancha uyqusiz tunlarning mehnati, mashaqqati, qanchalab aql quvvati, qancha-qancha umid va tashvishlar, bardosh bilan faqat izlanishga baxsh etilgan necha-necha umrlar jo bo`lgan. Kitoblar olamida bo`lishdan-da ortiqroq zavq bormi dunyoda?! Kitoblar olamida bo`lishning, ularni mutolaa qilishning o`zi bir baxt emasmi? Bu go`yo olam podshosi saroyidagi tansiq taomlar hozirlangan shohona bir ziyofat-u, ziyofatga jamiki allomalar, shoir-u yozuvchilar tashrif buyurishgan. Ajib manzara: u yerda sen ham borsan. Hech kim sening kimligingni so`ramaydi, hech kim o`zini boshqalardan ustun qo`ymaydi. Hamma sening savollaringga jon deb javob qaytaradi, sening tafakkur olaming ularning o`gitlaridan yuksalaveradi, yuksalaveradi. Ha, bu ziyofatda yomon taomning o`zi yo`q, ammo hamma o`z ta’biga ko`ra «taom» tanlaydi… Kitobning yaxshi-yomoni bo`lmaydi. Kitoblar faqatgina o`quvchining ma`naviyati, didi, dunyoqarashiga ko`ra tanlanadi, xolos. Demak, kitob eng olis va zimiston umr yo`llarida insonga nur bag`ishlab turuvchi sehrli mayoqdir.Men uchun hozirgacha o`qigan barcha badiiy kitoblarimning bir jihati o`zaro o`xshash–kitobni o`qib tugatganimdan so`ng asardagi voqea-hodisalarning bari xuddi men bilan sodir bo`lgandek tuyuladi va bular bir umrga qalbim to`ridan joy oladi go`yo. Inson zotida shunday xususiyat borki, u sevgan kitobini qayta-qayta o`qiydi, o`ziga yod bo`lgan satrlarni o`qishdan tolmaydi. Va yana har o`qiganida o`zi uchun yangi dunyoni kashf qiladi. Bu hol, albatta, kitobni bir bora o`qib tushunmay, ikkinchi marta tushunishga harakat qilish emas, balki kitobni sevish, kitob muallifi o`z kitobidagi har bir so`zga o`zining yurak qo`rini qo`shib yozganligini his etishdir. Men juda zeriksam, pokiza tuyg`ularni sog`insam, qo`limga astagina Abdulla Qodiriyning “O`tkan kunlar”ini olaman. Axir o`zini Kumushbibi yoki Otabek deb tasavvur etmagan, Otabek yoxud Kumush muhabbatidek pokiza ishqni orzu etmagan, o`zimizning milliy urf-oqatlarimiz tasviridan zavqlanmagan kitobxon bormikan?! (Men uchun bu zavqni dilida tuymaganlar olam lazzatidan bexabarlardir.)G`.Gulom, H.Olimjon, Mirtemir, A.Oripov, E.Vohidov, M.Yusuf she’rlari qalbimga yaqin. Men uchun she’riyat, she’riy kitoblar sehr olami. G`.G`ulom yillar ortida turib hamon o`ksik qalblarga “Sen yetim emassan” deya, H.Olimjon qalb ohanglarini so`zga ko`chirib “Vodiylarni yayov kezganda, Bir ajib his bor edi menda” deya, Mirtemir o`zbek ayoli bardoshiga tan berib “Sensiz keng jahon ham sira jahonmas, Toshbu” deya, M.Yusuf vatanga bo`lgan muhabbatini eng rangin nurlarga o`rab “Rimni alishmasman bedapoyangga” deya, yonginamizda turib A.Oripov “Men nechun sevaman O`zbekistonni” deya, E.Vohidov “Sobit-u sayyorada inson o`zing, inson o`zing” deya kitoblar qatida turgandek…Kitobga muhabbat, haqiqatan, maqtovga loyiq. Ba’zan kitob “jinnilari” ustidan kuladilar, aslida bu kulguvchilarning o`zlari kulgiga loyiqdirlar, chamamda. Kitobga muhabbat bog`laganlarga aslida havas bilan qarash kerak… Ulug` yozuvchi F.M.Dostoyevskiyning ta’kidlaganidek: “Atrofimda o`zlarining bo`sh vaqtlarini qanday o`tkazishni bilmay, eng bema’ni ish va o`yin-kulgularni o`ylab topayotgan kishilarni ko`rar ekanman, qo`limga kitob olamanda, o`z-o`zimga: yolg`iz shuning o`zi bir umr kifoya-ku deyman”. Haqiqatan ham, kim kitobni sevsa, kitobga mehr qo`ysa, u hech qachon sodiq do`sti, xaloskor maslahatgo`yi, quvnoq birodari, haqiqiy yupatuvchiga ehtiyoj sezmaydi. O`qish, o`rganish, fikr yuritish bilan odam o`zini beixtiyor ovutadi va bo`sh vaqtini hamisha hatto taqdirning barcha kutilmagan sinovlarida ham oqilona o`tkazadi.Mening nazarimda, na kino olami, na ajoyib tomosa, umuman, san’atning biror turi, na kompyuter, na INTERNEN saytlari insonni kitob darajasida lazzatlantira olmaydi. Vaholanki, kitob mutolaasi o`quvchi istaydimi, yo`qmi, yuksak badiiy asar uni ma’lum voqealarga baho berishgagina emas, balki o`sha baho berish yo`li haqida, hayotning asosiy masalalari, uning maqsadi, ma’nosi, undagi adolat, nohaqlik va hokazolar haqida mulohaza yuritishga majbur etadi. Demakki, tafakkur yuksaladi, ma’naviyat oshadi, inson borliqni anglab boradi. Kitobga mehr qo`ymagan, kitob o`qishni o`zining sevimli mashg`ulotiga aylantira olmagan kishilar hech qachon o`zini, o`zligini anglay olmaydi. Zero, Vektor Gyugo aytganidek: “Kitoblar jonsiz, ammo sodiq do`stlardir.”Asosiysi, har qanday jamiyatda, har qanday sharoitda jaholatga qarshi kurashning asosiy vositasi kitobxonlikdir.Vatanimiz tarixiga nazar tashlasak, uzoq o`tmishdan tortib hozirgi kungacha o`tgan o`zbek xalqining haqiqiy mardlik, qahramonlik namunalarini ko`rsatganlarni ko`rishimiz mumkin. Bu mardlik, bu qahramonliklar, donish-u donishmandliklar zamirida ona-xalqimizning asrlar davomida ma’rifatga intilishi va buning natijasida yuksak milliy ma’naviyat sohibiga aylanganligi yaqqol namoyon bo`laveradi. Yuqorida zikr qilingan barcha fikr va mulohazalardan shularni xulosa qilishimiz mumkinki, ma’naviy-axloqiy negizlar mustaqil O`zbekistonimizni rivojlantirishda asosiy omillardandir. Zero, ma’rifatga intilish–yuksak ma’naviyatga erishmoqqa poydevordir. UMAROVA MOHIM FAXRIDDIN QIZI BuxDU Filologiya fakulteti ingliz tili va adabiyoti kafedrasixorijiy til va adabiyoti ta’lim yo`nalishi 3-kurs 6-1 CHI-15- guruh talabasi [1] Мирзиёев Ш. М. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз.– Тошкент: Ўзбекистон, 2017. – 488 б.2 O`zbekiston Respublikasining «Yoshlarga oid davlat siyosati to`g`risida»gi Qonuni.–“ICTWEEK Uzbekistan–2016” axborot-kommunikatsiya texnologiyalari haftaligi.–2016-yil, 20-sentabr. 3 O'zbekiston Respublikasi Prezidentining «Kitob mahsulotlarini nashr etish va tarqatish tizimini rivojlantirish, kitob mutolaasi va kitobxonlik madaniyatini oshirish hamda targ'ib qilish bo'yicha kompleks chora-tadbirlar dasturi to'g'risida»gi qarori.–2017-yil, 13-sentabr.
