Ustoz professor Ergash Qilichev haqida maqola tayyorlashga ancha paytgacha taraddudlanib yurdim. Tilshunos olim ko‘plab fan nomzodi va ko‘plab fan doktorlari etishib chiqida munosib hissa qo‘shgan yetuk murabbiy bilan suhbat uchun mavzu izlab uzoq mulohaza qildim.Ustozning telefon raqamlarini terar ekanman gapni nimadan boshlashni bilmay, vujudimni xayajon qamrab oldi. Ammo qarshi tomondan ayni damda nihoyatda mehribon va samimiy ovoz eshitilgach biroz tinchlanganday bo‘ldim. U kishi bilan uchrashgandan so‘ng esa bu kamtarin inson haqidagi tasavvurlarim mutlaqo o‘zgardi.Sletsarlikdan professorlikkacha...Maktabni tamomlagach, birinchi urinishda o‘qishga kirolmay traktor parkida oddiy sletsar vazifasida izlaganman - deya xotirlaydi olim o‘tgan kunlarini. Bir yildan so‘ng orzularim ushalib, SamDU talabalari safidan joy oldim va 1963 yili imtiyozli diplom bilan tamomladim. Meni ilmning mashaqqatli suqmoqlariyu ravon yo‘llariga boshlagan ulug‘ ustozlar -Xudoyberdi Doniyorov, Mustaqim Mirzayev keyinchalik Ayub G‘ulomov bilan tanishib, ularning e’tiboriga sazovor bo‘ldim. Izlanishlar samarasi ustozlarning o‘gitlari natijasida oddiy sletsorlikdan olimlik darajasiga erishdim.Hayotda mo‘jizalar shunchaki sodir bo‘lmaydi. Barchasi insonning o‘ziga ishonchi irodasi mahsuli o‘laroq vujudga keladi. Yoshligida ko‘p qiyinchiliklarga uchragani, otasi erta qazo qilib, onasi urushdan keyinggi qahatchilik yillarida nechog‘lik azob uqubatlar bilan olti farzandni voyaga etkazganini olim g‘am anduh bilan eslaydi. Ammo yosh murabbiy hayotdan bejiz o‘tishni istamasdi. Ota – onasining mashaqqatli mehnatlariga shu yo‘l bilan javob qaytarishi o‘zbek tili va millati nomini abadiylashtirishga hissa qo‘shishga intildi. Sobiq tuzum davrida xalqimizda rus tilida uni ona tili darajasida qabul qilish g‘oyasi majburlab singdirilayotgan, O‘zbek tili ruscha so‘zlar bilan boyitdi, deya bong urilayotgan zamonlarida yosh o‘zbek tilshunosi ona tilimizning go‘zalligi, jozibadorligi, hatto rus tili rivojiga qo‘shgan hissasi fanga oid asarlarida isbotlashga urindi. Rus tili leksikasidagi turkiy so‘zlar “Rus maktablarida o‘zbek tilini o‘qitish” singari qator ilmiy maqolalari bilan bir necha bor matbuot nashrlarida dadil siqishlar qildi.Beminnat ko‘prikTaniqli yozuvchi Muhammad Salom “Beminnat ko‘prik” maqolasida talabalik do‘sti haqida shunday yozadi. Kursdosharimiz haqidagi ma’lumotlarni men do‘stim Ergash Qilichevdan eshitganman. U esa yaqin do‘stlari, oshnalari bilan muntazam aloqada bo‘lib, hammamizni bir – birimizga bog‘laydi. Shunga ko‘ra, E.Qilichevni “beminnat ko‘prigimiz” deymiz. (“O‘zbekiston adabiyoti va san’ati”, gazetasi 2010 yil yil 26 mart). Uning yozilishicha, ustoz Qilichev talabalik davridagi do‘stu birodarlarini jipslashtirib, hamisha ularning xabardor bo‘lib turgan. Shu sababli Muhammad Salom qadrdon do‘stini ko‘prikka qiyoslagan edi.Men ham bu ibora ustoz siymosiga mos ekanini o‘zimcha tahlil qildim. Ammo, mening ta’rifim bo‘lakcha...nazarimda, bu inson yaqin o‘tmish va bugun oralig‘idagi ko‘prik, tirik tarix. U bilan muloqotda bo‘lib, tilshunoslik fani uchun butun umr sidqidildan xizmat qilgan insonlar buyuk akademiklar haqidagi ajoyib suhbatlarni tinglaysiz. Azim Hojiyev, Ayyub G‘ulomov, Mustaqim Mirzayev, Shavkat Rahmatullayev singari ko‘plab fan fidoyilarining zahmatli mehnati hayot yo‘llari va har bir bosgan izi buxorolik olimning ongu shuurida abadiy muharlangan. Bu inson men uchun onamday mo‘tabar zot. Ular hali hayot, bardam va baquvvatlar”, deydi quvonch bilan. Farzadlarim faxru g‘ururimUzoq yillar Buxoro davlat universiteti prorektori, o‘zbek filologiyasi fakulteti dekani lavozimlarida faoliyat yuritgan Ergash Qilichev oilada farzandlari tarbiyasida ham o‘ziga xos mahorat, tajriba egasidir.- Qizimni turmushga uzatayotganimda to‘y sovg‘alarining orasiga “O‘tkan kunlar” asarini qo‘shib berganman – deydi u, - va unga qo‘yidagicha nasihat qilganman: “Hayotda oilaviy kelishmovchiliklarga, tushunmovchiliklarga duch kelishing mumkin. Shunday holat yuz berganda turmush o‘rtog`ing bilan bahslashma va unga hech qachon nega? deb savol berma” Aksincha, “O‘tgan kunlar” ning xoxlagan sahifasini ochib o‘qi, shunda umr yo‘ldoshingdan so‘ramoqchi bo‘lgan “nega” ning javobini ana shu asarning har bir satridan topasan”.- Bu so‘zlar haqiqiy inson, mehribon va farzandlari kelajagi uchun nihoyatda qaygurgan otaning faylasufona maslahati edi. U jigargushasiga «boshinga har neki kelsa tilingdandir», demadi. Oftoboyim , O‘zbekoyim, Kumishbibilarning turmush o‘rtog‘iga munosabati o‘zbek ayollariga xos lutf odob-axloq, ibo-hayo haqida o‘zingdan uzoq pandnoma o‘qimadi. Birgina kitob sovg‘a qildi va bir og‘iz, xolos- Nasihatlarimga farzandlarim amal qildimi-yo‘qmi, bilmayman. Ammo o‘g‘il-qizlarim, hatto nevaralarim ham bugunki kunga qadar biror marta oilasidan noligani yo‘q yoki kelishmovchilikka borganini eslay olmayman. Ular mening faxru-g‘ururim, iftixorim. Ham kasbiy hayotda, ham oilaviy hayotda tajribalarimni urgangan shogirdlarim deb ayta olaman.- Professor E.Qilichev umr yuldoshi Matlabxon aya bilan g‘ururlansa arzigulik olti farzandni kamolga etkazdi. O‘g‘illari Rajabbek-tarix fanlari nomizodi, dotsent, Bayramali –filologiya fanlari nomzodi dotsent, Bahodir va Gulnoz – o‘qituvchi, G‘olib – arxitektor, Sadriddin esa tadbirkor. Kelinlarining barchasi oliy ma’lumotli pedagog. Bugun muborak yoshni qarshilagan piri badavlat otaxonning bir necha nevarasi ham bobomeros kasb izidan bordi. Mexriniso, Farux, Madina, Mubinaxon ta’lim maskanlarida faoliyat olib bormoqda.- Yaxshi shogird xam ustoz farzandday aziz,-deydi ustoz suhbat davomida. Bir dargohda 50 yil ishlab, mingdan ortiq talaba, magistrant va asprantlarga tilshunoslikning turli sohalaridan saboq berdim. To‘rt nafar shogirdim rahbarligim ostida nomzodlik dissertatsiyasini muvaffaqiyatli yoqladi.- Umr bo‘yi yig‘ilgan xazina.- Ustoz bilan suhbatimiz kun yarmiga qadar cho‘zilib ketda. Shu orada u ko‘zlari biroz xiralashayotganidan shikoyat qilib qoldi va «Ko‘zimning nuri yo‘qolishiga anavu uydagilar aybdor», dedi meni hovlining kuyi qismidagi xonaga boshlab. Tabiiyki, gap nimadaligini tushunmadim. Hozirgina farzandlari haqida iliq fikrlarni bildirgan ustoz birdan o‘zgarib qoldilarmikan, «Anavi uydagilar», deganda nimani nazarda tutdilar, u uyda o‘g‘illari yashaydi, shekilli?! Hovlining narigi tomonidagi uyga borgunimizcha turli xayollarga bordim. Xonaga kirganimizda kitoblar bilan liq to‘la javon, devorlarda osiqlik suratlar va birgina yozuv stoli qarshimizda turardi. Stol ustida ham bir qancha kitoblar taxlami bor edi. Ustoz mendan ustma-ust terib qo‘yilgan kitoblarning stol sathidan qancha balandlikda ekanini o‘lchab ko‘rishimni so‘radi. Hayron bo‘lib turganimda, «Qarichlang!» dedi jilmayib. «Uch qarich?!» dedim ustozga savol nazari bilan tikilib.- Ko‘zimning nurini kim o‘g‘irlaganini tushundingizmi endi, -degancha hamon hayron bo‘layotganimni, kulib yubordi.- Bilsam, men oddiygina qilib «Uch qarich»da o‘lchagan kitoblarning hammasi professor Ergash Qilichevning ilmiy asarlari – to‘g‘rirog‘i, umr yiqqan davlat, peshona teri, obrosi, hayotda o‘zidan qoldirayotgan o‘chmas izlari ekan. Kitoblar taxlami domilaning undan ortiq asarlari bo‘lib, ularning yarmi oliy-o‘quv yurti talabalari uchun darslik va o‘quv qo‘llanmalar hamda respublika va xorijiy nashrlarda chop etilgan 200 dan ortiq ilmiy maqolalar to‘plamlari ekan…Shukur qilmay bo`ladimi…- Prezidentimiz tomonidan 2015 yilning «Keksalarni e’zozlash yili» deb e’lon qilinishi zamirida chuqur ma’no va mazmun yotibdi, deydi shukuronalik hissi chehrasida aks ettirib turgan olim. Shunday tinch farovon, tukin-sochin hayotga etib kelish vaqtiga musharraf bo‘lganim eng yuksak baxt men uchun. Yoshligimizda daladan beri kelmay bir burda non yeb, kunni kech qilardik. Bugungi sharoit va imkoniyatlaridan etib kelganimdan shukronalik tuyg‘usini chuqur his etaman. Keksalarga hurmati e’zoz, yoshlarga izzat ko‘rsatayotgan buyuk zaminda yashayotganimdan g‘ururlanaman. Suhbatimiz davomida domla, nevaralari Mexriniso Qilicheva bilan hammualliflikda chop ettirgan kitobga dastxat yozib berdi. Unda shunday so‘zlar bitilgan: «Dildoraxon qizim! Men avval yolg`iz o‘zim, keyin o‘g‘lim, so‘ngra nevaram bilan hamkorlikda kitob nashr ettirdim. Menga nasib etgan anna shu baxt sizga xam nasib qilishini, yuksak marralarga erishishingizni tilayman».O‘zinig yarim asrlik umrini dunyoga ilm nuri bilan ziyo sochishdek savobli ishga bag‘ishlagan va shukuronalikni qalbiga joy aylagan inson bilan xayrlashar ekanman, bextiyor shoirning «Oqar suvlar o‘yinga kirganiga shukr qil…» satrlari yodimga keldi.
