Behind shadows. Lost life

Soyalar ortida. Yo‘qotilgan hayot

Nur borki, soya bor

Yoz. Avgust oyining jazirama issiq kunlaridan biri. Hamma o’z ishi bilan ovora: kimlardir har doimgidek ishlamoqda, kimlardir mehnat ta’tilidan rohatlanyapti va yana kimlardir, ya’ni abituriyentlar, oliy o’quv yurtiga kirish imtihonlarining natijalarini o’ylab, tun-u kun bezovta. O’zlaridan ham ko’proq bu natijalarga ularning ota-onalari, oila a’zolari, qo’ni-qo’shni va qarindosh-urug’lari qiziqishadi. Har ko`rganlarida beriladigan “O’qish qanday bo’ldi?”, — degan savol insonning tovoniga kirgan zirapchadek yoqimsiz va o`ng`aysiz ahvolga soladi kishini. Shu boisdan bo’lsa kerak, bunday vaqtlarda kishi biroz odamovi, biroz kamgap, biroz jur’atsizroq bo’lib qoladi.

Va nihoyat uzoq kutilgan kun keldi — natijalar e’lon qilindi. Barcha abituriyentlar o’zlarini qo’yarga joy topishmas, biri internet sahifadan o’z natijasini ko’rishga urinayotgan bo`lsa, biri oliy ta’lim muassasasi binosi tomon chopmoqda. Yana biri taqdirga tan berib, SMS-xabarnomani kutyapti.

OTM binosiga kelganlar orasida Kamron ham bor edi. U o’zi hujjat topshirgan universitet yonidagi olomonga ko`zi tushib, natijalarni ko’ra olishiga shubhalanib, bir dam to`xtab qoldi. Ammo shu on ko’z oldidan yoshi salgina o’tib, belidan madori ketib borayotgan ota-onasining unga umid bilan boqib turgan nigohlari o’tdi va jon-jahdi bilan talabalikka qabul qilinganlar ro’yxati tomon shahdam qadamlar bosdi.

O’zini olomon ichiga urarkan, kimdir uning oyog’ini bosdi, kimdir tirsagi bilan uning yetim qovurg’asiga urdi, kimdir hay-hay demasa uning kiyimlarini yirtay dedi. Dastlab u o’zini shu olomon ichiga urgani uchun afsuslandi. Lekin ota-onasining hayoli unga dalda bo’lib, ilhom bag’ishlardi. Ming chiranmasin, baxtga qarshi ro’yxat tobora uzoqlashib borardi. U o’zini go’yo oqimga qarshi suzayotgandek his qildi.

Mana nihoyat, u ro’yxat qarshisida! O’qishga kirganligiga ko’zi yetmadi shekilli, dastlab talabalikka qabul qilinmaganlar ro’yxatidan o’z ism-familiyasini qidira boshladi. Ro’yxatni boshidan oxirigacha ko’zdan kechirdi, uning ismi yo’q! Nahotki?! Nahotki u talabalikka qabul qilingan bo’lsa?! Yo’g’-ey, bo’lishi mumkin emas. U ro’yxatga yana bir bor ko’z yugurtirib chiqdi, uning ismi yo’q. Balki, u chindan ham talaba bo’lgandir.

Shunday o`y-hayollar bilan o`z ismini to’lov-kontrakt asosida qabul qilinganlar orasidan o’zini qidira boshladi. Buni qarangki, u bu ro’yxatni 3 marta o`qibdi hamki, o’zining ismini topmasdi. Nahotki? Bo’lishi mumkin emas! Nahotki?!

Endigi navbat davlat granti asosida qabul qilinganlar ro`yxatiga keldi. U nihoyatda sinchkovlik bilan ro`yxatni o’qiy boshladi. Ular atigi 10 nafar talaba edi va sakkizinchi o`rinda Abdullayeva Dilshoda Kamol qizi degan ism-familiyani o’qib qoldi. Familiyalari bir xil bo’lgani uchun o’zi deb o’ylagandi. Yo’q, u emas ekan. Undan sal yuqoriroqda — beshinchi o`rinda o’zining ism-familiyasiga ko’zi tushdi. Mana, uning ismi turibdi! Abdullayev Kamron Rustam o’g’li! Xudoga ming qatla shukr! Uning shu kungacha o’tkazgan bedor tunlari, mas’uliyat yuki bosgan xavotirli onlari, asabiy davrlari — barcha-barchasi ortda qoldi. Qilgan sabr-qanoati o’z mahsulini ko’rsatdi. Nihoyat!..

U ortiga o’girilib ketar ekan, noxos bir qizga urilib ketdi. U qiz ham tezroq ro’yxatga yetishish niyatida joni halak edi. Turtinib ketgan vaqtlarida qizning ko’zidagi ko’zoynagi tushib ketdi va Kamron bilmasdan uni bosib yubordi. Bir necha soniyada sodir bo`lgan bu tasodifiy to`qnashuvda qiz Kamronga, Kamron qizga bextiyor tikilib qolishdi. Kamron oyog’ini ko’tarib ne ko’z bilan ko’rsinki, ko’zoynak singan. Obbo! Shunisi yetmay turgandi.

— Ming bor uzr, ko’rmay qoldim, — uzr so’radi Kamron.

— Ehtiyot bo’lmaysizmi? Qarang ko’zoynagimni sindirdingiz! — bor alamini Kamronga sochdi qiz.

— O’zingiz ham xayolingizni bir joyga jamlasangiz bo’lmasmidi?!

— Kechirib qo’yasiz-u, men sizga o’xshab e’tiborsizlik qilgqanim yo’q! — dedi Kamronning javobidan qizishgan qiz.

— Men ortimga o’girilib ketayotgandim, orqamda ko’zim yo’q mening. Ammo sizning ko’zlaringiz bor, ikkitamas naq to’rtta! O’zingizga ehtiyot bo’lishingiz kerak edi.

— Tushunmadim?! Bu qanaqa muomala? Menimcha siz o’qishga kirolmagansiz shekilli, shuning alamini boshqalardan olyapsiz.

— Shunday deb o`ylaysizmi? Xo`sh, xo`sh… bunday xulosaga kelishingizdan sabab nima? Bilsak bo’ladimi?

— Surbetligingiz!

— Hali men surbet bo’ldimmi? Shallaqilikni boshlab bergan o’zing bo’ldingku!

— Nima? Shallaqi?! Hali men shallaqimi? “Surbet” deb seni maqtagan ekanim. Ko’zoynagimni sindirib yana haqorat qilishini-chi buni.

— Bor-bor, yo’lingdan qolma, — qo’li bilan haydagan bo’ldi. —  Kayfiyatimni yetarlicha buzib bo’lding, yana ham buzilishini xohlamayman.

— Ko’zoynagimni tuzattirasan — kompensatsiya talab qilaman!

— Yigitlardan raqamini so’rashning yangicha usulimi bu?

— Seni surbet desam, o’ta ketgan shilqim ekansan. Bor yo’lingdan qolma!

Qiz shunday deb ortiga o’girildi-da, o’zini olomonga urdi. Yerda shishasi parcha-parcha bo’lgan ko’zoynagiga qaramadi ham, hatto. Kamron ketishi kerakligini bilardi, lekin joyida turib qoldi. Negadir qizning o’zini tutishi, olomon ichidan nozikkina gavdasi bilan amallab o’tishga urinishi, har bir qatordan o’z ismini qidirishi Kamronni o’ziga jalb etardi — u qizdan ko’zini uzolmasdi.

Qiz darrov byudjet asosida qabul qilinganlar ro’yxatidan o’z ismini qidirishni boshladi. Buni kuzatib turgan Kamron qizning bunday jasurligidan avjlandi. Qiz beshinchi qatordagi familiyani o’qib beixtiyor “Voy!” deb yubordi. U yerda o`zi bilan bir xil familiyalik Kamronning ism-sharifini o`qigandi-da. Keyin yana pastlay boshladi. Kamron uning o’z ismida to’xtalganini sezdi va boya o’zi tushgan holatni esladi. Nahot bu qiz o’sha bo’lsa, deb o’yladi. U qizni yana ham diqqat bilan kuzata boshladi. Nahot bu o’sha sakkizinchi qatorda turgan Abdullayeva bo’lsa?

Va shunday ham bo’lib chiqdi. Qiz sakkizinchi qatorda o’z ism-familiyasini o’qishi bilan quvonchdan qichqirib yubordi. Hatto, bir necha bor qarsak chalib, turgan joyida uch marta sakradi ham. Uni kuzatib turgan Kamron Dilshodaning beg’uborligidan kulib yubordi.

Dilshoda darrov cho’ntagidan telefonini chiqarib kimgadir qo’ng’iroq qildi:

— Dugonajon, ishonmaysan, men talaba bo’ldim! Eshityapsanmi, men talaba bo’ldim! — qo’ng’iroqdagi dugonasi byudjet yo to’lov-kontrakt ekanligini so’radi shekilli, u, “byudjet” deb javob berdi.

Olomon orasidan go’shakni qo’ymay, suhbatlashib chiqarkan, yerda yotgan ko’zoynagini ko’rib avzoyi buzildi. Ko’zoynakni olish uchun egilganida uning yoniga kelgan bir juft erkaklar oyoq kiyimini ko’rdi. Poyabzal egasi egilib unga qandaydir qog’oz parchasi tutdi. Dilshoda hayron bo’lib unga qaradi. Bir qo’lida telefon, bir qo’lida singan ko’zoynakni ushlab, o’rnidan turmay joyida qotib qolgandi.

— Dilshoda, seni shunday deb chaqirsam bo’ladimi? — so’radi Kamron.

— Demak bu sen? — ko’zlarini hayratdan ochgancha Kamronga tikilib turardi. — Sen beshinchi qatordagi Abdullayev Kamronsan, shunaqami?

— Shunday.

— Dilshoda, kimga gapiryapsan? — qo’ng’iroqdagi suhbatdoshi so’radi.

— Shoshmay tur, dugonajon. Qaytib qo’ng’iroq qilaman, — deya go’shakni qo’ydi. Qaddini rostlab, — Nega hali ham bu yerdasan, Abdullayev? — deya Kamrondan so’radi.

— Mana bu mening raqamim, — qo’lidagi qog’oz parchasini Dilshodaning qo’liga tutqazdi, — necha pul bo’lganini aytarsan.

Kamron shunday dedi-yu, ortiga qaytdi. Dilshoda hali ham nima bo’lganini anglay olmay turgan joyida qo’lidagi qog’ozni tutgancha turib qoldi. Qog’ozdagi raqamga tikilarkan, birdan g’azablandi-da, qog’oz parchani g’ijimlab tashladi. Yo’l-yo’lakay axlat qutisiga tashlab yubordi. Ko’zoynakni esa o’sha yerda qoldirdi…

Kamron uyiga borganida onasi deraza yonida o’tirib guruch tozalayotgan ekan. Kamron onasiga vaqt o’z ta’sirini o’tkazganini yana bir bor his qildi. U onasining ajin tushgan yuzlariga, o’gir mehnatdan qavarib qolgan qo’llariga, ingichkalashib qolgan barmoqlariga, bukchaygan gavdasiga, oq oralagan sochlariga tikilib yuragi allanechuk bo`lib ketdi. Oldindan ham onasi shunday edimi? Nega shu vaqtgacha bunga e’tibor bermagandi? Nega buni shu kungacha sezmagandi? Ammo hozir onasiga aytadigan xushxabari bilan go`yo bularning hammasini bartaraf etib yuboradigandek qandaydir mamnuniyat ham bor edi ko`nglida.

U shu kabi o`ylarni birma-bir hayolidan o`tkazib turganida onasi uning kelganini payqab, boshini ko’tardi.

— Keldingmi, bolam?

— Ha, oyijon, keldim, — jilmayishga urinib, onasi tomon yurdi.

— Kelishingga palov qilib qo’ymoqchi edim, ulgurmadim shekilli. Vaqtli kelib qolding.

Kamron onasining beminnat mehrini tuyib, negadir ko`ngli to`lib ketdi. Ko’z yoshlarini yashirish uchun onasini quchoqlab oldi. Buni kutmagan onasi hayratdan nima qilarini bilmay qoldi.

— Onajon, sizni juda ham yaxshi ko’raman!

— Bolam, tinchlikmi? — ham xavotirlanib, ham hayratlanib so’radi.

— Ha, tinchlik, oyijon. Xavotirlanmang.

— Yo o’qishdan yiqildingmi? — endi vahimalanib so’radi onasi.

— Yo’q, oyijon, aksincha, talaba bo’ldim, — onasini quchog’idan qo’yvorib unga yuzlandi. — Ha, o`g`lingiz talaba bo’ldi!

Onasi quloqlariga ishonmasdi. Kamron esa jimgina jilmayib turardi.

— Barakalla, bolajonim! Mening o’g’lim talaba bo’ldi! Yaratganga ming shukr, mening o`g`lim, Kamronim talaba bo’ldi! — Onasi quvonchini bo`lishish, hayajonini biroz bostirish uchun o’rnidan turgancha qo’shnilarga xushxabarni yetkazish uchun chiqib ketdi. Kamron onasining ortidan mayin tabassum bilan boqib qoldi.

Xiyol o’tmay xonaga otasi kirib keldi. Ko’rinishidan xushxabarni eshitishi bilanoq bor yumushlarini tashlagan-u uyga qarab chopib kelgan, shekilli.

— O’g’lim, shu gap rostmi? — o’g’lining ko’ziga umid bilan boqdi.

— Ha, dadajon, rost. Men…

— Yo, Olloh, qudratingdan! — Kamron gapini tugatmasidan otasi qo’llarini ko’kka cho’zib shukrona aytdi. — Ollohim, o’zingga ming qatla shukr! Har tong, har tun, har turganda, har o’tirganimda, yurgan yo’limda Sendan iltijo qilib so’ragandim: shu yakka-yu yagona farzandim, Kamronim, o’qishga kirsin deb. Ollohim, duolarimni ijobat aylaganing uchun shukr, ming qatla shukr!

Ularning ortidan bir kichkina qizaloq yugurgancha kirib keldi. Ko’rinishidan besh yoshlar atrofida edi.

— Tog’ajon, nima bo’lyapti?

— Bolam, tog’ang o’qishga kiribdi! Eshityapsanmi, qizalog’im, tog’ang talaba bo’libdi!

— Urre-e-ey!!! Bugun bayram qilamizmi?!

— Ha, bolam, bugun bayram qilamiz. Sen ham katta bo’lib o’qishga kirsang — seni ham o’qishga kirganingni shunday nishonlaymiz. Bolam, yuzimni yorug’ qilganing uchun rahmat! — Kamronga yuzlandi. Kamron esa jilmayib qo’ydi.

Kamron oilada yolg’iz farzand edi, aniqrog’i, yolg’iz tirik qolgan farzand edi. Bu qizcha Kamronning opasining qizi bo’lib, opasi bir necha yil avval turmush o’rtog’i bilan avtohalokatga uchrab vafot etgandi. Kamrondan tashqari yana uch nafar akalari bor edi, lekin ular yoshliklarida biri qizamiqdan, biri chechakdan, biri kuchli shamollashdan vafot etgandi. Rustam buva — Kamronning otasi, jami to’rt nafar farzandini tuproqqa topshirgandi.

Oradan kunlar o’tdi va ilk o’qish kuni yetib keldi. Barcha talabalar dillarida hayajon bilan ta’lim dargohlari tomon shahdam qadam tashlab borishardi. Ular orasida Kamron ham bor edi. U o’sha kundan beri o`qish boshlanishi bilan birga Dilshodaning qo’ng’irog’ini ham kutar, u haqida o’ylardi. Har safar jiyani Kamolani ko’rganida Dilshodani eslar, uning bolalarcha sakragani, samimiy jilmayishi, Kamronni ko’rganida avzoyi buzilib qoshlarini chimirib olishi, jahl qilganida ko’zlarida chaqnagan o’t yodiga tushardi. Bularni xotirlagan on beixtiyor jilmayib qo’yardi. Dilshodaning o’zi bilan kursdosh bo’lganini eslab yana ham quvonardi va qayta uchrashuvlarini intiqib kutardi.

Mana, u kutgan kun ham keldi: ilk o’qish kuniga ham yetib kelishdi. Universitet darvozasidan kirar chog’i ko’zi Dilshodaga tushdi. U ro’parasidagi qizlar bilan xushchaqchaq ohangda suhbatlashar, ular bilan vaqtini chog’ o’tkazardi.

Kamron esa unin ko’rishi bilan yurishdan to’xtadi. Dilshodaga boshdan oyoq nazar soldi. Uning kiyimlari o’ziga yarashib turgan, soch turmagi ham go’yo chiroyiga chiroy qo’shardi. Lekin ko’zlarida ko’zoynak yo’q edi. Buni tushunolmay Kamron hayron bo’ldi. Nega u ko’zoynaksiz? Yo o’sha kuni Dilshodani “to’rtko’z” deb uning ko’nglini og’ritdimi? Shu sababli ko’zoynaksiz keldimi?

U shularni o’ylab turarkan, Dilshoda o’ziga qadalgan nigohlarni sezdi, shekilli, Kamron tomon burildi. Kamronni ko’rishi bilan yuzidagi tabassum so’nib, qoshlari chimirildi. Lablari jahldan titrardi. Ahvol chatoq, oshna, deb o’yladi Kamron.

Shu payt bir yigit Kamronning yelkasiga qoqdi. Kamron kutilmagan kontaktdan cho’chib tushdi va o`girilib yigitga qaradi.

— Sen Kamron bo’lsang kerak-a? Abdullayev Kamron? — so’radi yigit.

— Ha, shunday. Sen kimsan? — tushunmay so’radi Kamron. Yigit jilmaygancha qo’lini cho’zdi:

— Ismim Abduvahob! Do’stlarim qisqartirib Vahob deb chaqirishadi.

Kamron ham javoban qo’lini cho’zdi va ular qo’l siqishishdi.

— Tanishganimdan xursandman! — dedi Abduvahob.

— Uzr-u, lekin ismimni qayerdan bilasan? — ikkilanib so’radi Kamron.

— Ro’yxatdan ismingni qidirayotganingda shundoqqina yoningda turgandim, shundan yodimda qolgansan. O’sha kundan beri sen bilan qayta ko’rishishni kutdim. O’sha ondayoq biz chiqishib ketishimizga ishondim.

— Xursandman, — jilmayib qo’ydi Kamron.

— Ha, aytgancha, — kaftining orqasi bilan yuzining bir tomonini yopib sirli shivirlagandek Kamron tomon xiyol egildi, — o’sha kungi ko’zoynakli qiz bilan tortishuvingni ham ko’rib qoldim, — deya iljaydi. Kamron nima deb javob berishni bilmay qoldi. Abduvahob uning ko’ksiga sekin urib, — xavotirlanma, unga qanday qaraganingni aytmayman hech kimga!

Kamron Abduvahobga ishonishni ham, ishonmaslikni ham bilmay qoldi. Vaziyatdan chiqish uchun shunchaki jilmayib qo’ydi. Abduvahob esa battar iljaydi.

— Demak, ismim Abduvahob degin? — darvozadan universitet binosi tomon yura boshladi.

— Xuddi shunday! — Kamronga ergashdi.

— Mening nechanchi o’rinda turganimni allaqachon bilsang kerak? O’zing nechanchi o’rindasan?

— Aytsam ishonmaysan.

— 1-o’rindami?

— Oxiridan.

Abduvahob shunday deyishi bilan yigitlar ikkalasi ham qah-qah otib kulib yuborishdi.

— Ishonish qiyin. Qanday qilib ilinib qolding?

— Aytgandim senga ishonmaysan, deb. O’qishga kirganimga kelsak, ota-onamning qistovi tufayli kirganman. O’zimga qolsa, umuman bu yerlarga yaqin ham yo’lamasdim.

— Nega? Axir oliy ta’limda o’qib, bilim va ko’nikmalar asosida malakali mutaxassis bo’lib chiqish yaxshi emasmi?

— Faqat shu gaplarga ishonaman demagin, iltimos.

— Juda g’alati ekansan. Odamlar sening o’rningda bo’lish uchun jonini beradi, sen esa…

— I-i-i, anavini qara! — Kamronning gapini bo’ldi. — Go’zalligini qara anavi xurliqoni!

Abduvahob universitet hududidagi haykalga ishora qilayotgandi.

— Esingni yig’ib olsang-chi, Vahob.

— Hazillashdim! Meni chindan ham “fantazyor” deb o’yladingmi? Yo anavi qizaloqni ko’rsatyapti, deb o’yladingmi? — “qizaloq” so’zini aytayotganida bir qoshini uchirib qo’ydi.

— Bas qilsang-chi.

— Demak, u qiz yurakdan uribdi-da! To’y qachon unda? Kelinbolani o’zlari biladilarmi?

— Vahob, iltimos, seni pora bilan kirgan deb o’ylashimga majburlamagin, — nimhazil ohangda suhbatga nuqta qo`yishga harakat qildi.

— Qayerdan bilasan, balki chindan ham shunday bo’lsa-chi? — yana iljaydi. Kamron nima deyarini bilmay lol bo’lib qoldi. Vahob kulib gapida davom etdi, — hazil, albatta. Jiddiy qabul qilganini buni.

— Qaltis hazillarni yoqtirarkansan. Bir kun kelib shu fe’ling boshingni yemasa bo’ldi.

— Xavotirlanma, boshimni yemaydi. Yegan taqdirda ham endi sen borsan, meni yo’ldan qaytarib turadigan.

Yigitlar yana kulishib binoga kirib ketishdi. Ma’ruza zaliga kirib, o’z guruh rahbarlarini kutib turishganda ulardan bir qator oldinda Dilshoda o’tirganini ko`rdi. Kamron yana uni kuzatishga tushdi. Beixtiyor uning suhbatini eshitdi:

— Dilshoda, shunday ha? — o’ng tomonidagi qiz undan so’radi.

— Ha, shunday.

— Men Mohiraman, — jilmaydi boyagi qiz.

— Men esa Sarvinoz, — chap tomondagi qiz suhbatga aralashdi.

— Tanishganimdan xursandman! — tabassum qildi Dilshoda.

— Xo’sh, nechanchi o’rindasan, Dilshoda? — so’radi Sarvinoz.

— Sakkizinchi, — javob berdi Dilshoda.

— Yo’g’-e? — ikkala qiz ham hayratdan baravariga aytishdi.

— Sizlarchi?

— Men o’ninchidaman, — dedi Sarvinoz.

— Men esa o’n beshinchidaman, — javob berdi Mohira.

— Men esa 25-da! — oldinga egilib suhbatga qo’shildi Vahob. — Salom, qizlar!

Qizlar bundan cho’chib tushishdi. Mohira samimiy tabassum qildi, Sarvinoz esa qoshini chimirdi. Dilshoda ortiga o’girilib Vahobning yonida turgan Kamronni ko’rib yuzida hech qanday ifoda aks ettirmadi: go`yo u yerda hech kim yo`qdek.

— Ismim Abduvahob, Vahob deb chaqirsangizlar ham bo’ladi! Bu esa Kamron, — shunday deb Kamronga ishora qildi. Buni kutmagan Kamron cho’chib tushdi.

— Meni nega aralashtirasan? — xijolat bo`ldi Kamron.

— Nima farqi bor, baribir ular bir kun bilib olishadi, — Kamronning Dilshodaga nisbatan tuyg’ulariga ham ishora qildi.

Dilshoda ularni ko’rgisi ham kelmay oldiga o’girildi. Mohira esa suhbatlashishda davom etdi:

— 25-o’rinda qanday qilib kirib qolgansan, Vahob? Shunday deb chaqirsam bo’ladimi?

Mohiraning so’nggi jumlasini eshitib Dilshoda bir seskandi, Kamron Dilshodaga qaradi. Chunki bu o’sha kungi Kamronning raqami yozilgan qog’oz parchasini Dilshodaga tutqazayotgan vaqtda ishlatgan jumlasi edi.

— Buning tarixi uzun, agar aytadigan bo’lsam 4 yil tugaydi.

Qizlar bu javobdan kulib yuborishdi.

— O! Sen ham kulasanmi? — Sarvinozdan so’radi Vahob.

— Menimcha ustimdan kulyapsan hozir, — labini qimtadi.

— Hazillashyapman, albatta! Voy-bo’, jahling burningda-yu.

— Ajab bo’pti! — ko’zlarini qisdi Sarvinoz. Shunday dedi hamki, yana kulib yuborishdi. Kamron esa jimgina o’tirib, ular tomon hatto qayrilmayotgan Dishodani kuzatardi.

Shu payt xonaga ularning guruh rahbari kirib keldi. Talabalar baravariga o’rinlaridan turishdi.

— Salom, hurmatli talabalar! O’tirishingiz mumkin. Men Saidov Bahodir Karimovich bo’laman va sizlarning 4 yil davomidagi rahbaringizman. Sizlar bilan shu vaqt mobaynida chiqishib ketib, bir oiladek bo’lamiz degan umiddaman.

Guruh rahbari o’zini tanishtirgach, universitet qonun-qoidalarini, 4 yillik o’qish davri qanday o’tishini, jumladan, talabalarning oliygoh doirasidagi huquq va majburiyatlari, ular qo`lga kiritishi mumkin bo`lgan imkoniyatlar, erishilishi kutilayotgan natijalar va boshqalar xususida atroflicha ma’lumot berdi. Ilk o‘qish kuni, asosan, universitet bilan tanishtirish, ekskursiya bilan o‘tdi. Ularning dars jadvallari hali shakllanmagani tufayli o`qishning birinchi haftasi tanishtiruv haftasi bo‘lib o‘tishi e’lon qilindi.

Birinchi kun uchun mashg’ulotlar tugagach barcha talabalar o’z uylariga tarqalishdi. Kamron uyga ketishda avtobusga mindi va shu avtobusning boshida ketayotgan Dilshodani ko’rib qoldi. U telefonda yana kim bilandir gaplashib ketar, bugungi kunning taassurotlari bilan bo’lishib borardi. Uning har jumlasida yuz ifodasi o’zgarishini Kamron zavqlanib kuzatardi. Shu bilan birga uning qaysi bekatdan tushib qolishini o’tkazib yubormaslik uchun hushyor tortib qo’yardi ham.

Dilshoda avtobusdan tushganda Kamron ham uning ortidan tushdi. Dilshoda orqasidan kuzatib kelishayotganini payqamay hali ham telefonda gaplashib borardi. Kamron ham atrofga bee’tibor nazar solib, uni kuzatib ketardi. Kutilmaganda unga qo’ng’iroq qilib qolishdi. Bundan Kamronning o’zi ham cho’chiganidan bir sakrab tushdi, Dilshoda ham seskanib ortiga o’girildi. Kamron darhol go’shakni ko’tardi:

— Eshitaman?

— Kamron, bu men, Vahobman.

— Vahob, sen ham vaqtini topasan-da.

— Ha, tinchlikmi? Xalal berdimmi deyman? — tomoq qirib.

— Ha, biroz, — xo’rsinib qo’ydi. — Tinchlikmi, nima gap?

— Ha, tinchlik. Raqamingni starostadan oldim, shunchaki bu mening raqamim deb aytib qo’yish uchun qo’ng’iroq qildim.

— Bo’pti unda, ertagacha!

— Bo’pti, ertagacha!

Kamron go’shakni qo’yganida ro’parasida Dilshoda qo’llarini qovushtirib turardi.

— Bu yerda nima qilyapsan? Ortimdan kuzatib kelyapsanmi?

— Yo’q, men… — yon-atrofiga qaradi. Qarasa o’zining mahallasida, — men shu mahallada yashayman. Nima endi o’z uyimga ham ketolmaymanmi?

— Nima? Sen ham shu mahallada yashaysanmi? Qanaqasiga? — taajjublandi.

— Ha, men shu mahallada yashayman.

— Qanday qilib seni shu vaqtgacha uchratmaganman unda? — shubhalanib yana qoshlarini chimirib oldi.

— Xotiring jam bo’lsin, men hu-u anavi uyda yashayman, — qo’lini cho’zib uyini ko’rsatdi. Kamron qo’lini cho’zganida Dilshodaga oralaridagi masofa qisqargandek tuyuldi, chunki uning qo’li yelkasi osha o’tgandi.

Dilshoda Kamron ko’rsatgan tomonga qaradi. Qaradi-yu, yoshligida ko’p marta janoza bo’lgan uyni tanib yuragi ezildi. Har safar shu uyni ko’rganida Rustam buvaning farzandlari janozasida yer qaqshab yig’lagani, ayniqsa, qizining janozasida nabirasini quchoqlab ezilib ko`z yosh to`kkani xayolidan o`tardi. Shularni eslab, yuragida bu uy egalariga nisbatan qandaydir achinish paydo bo`lardi. Hozir ham o‘sha uyni ko‘rib, barcha his-tuyg‘ulari junbushga keldi.

— Sen shu yerda yashaysanmi? — Dilshodaning ovozi titrab chiqdi.

— Ha, — Dilshodaning ovozida achinishni sezib unga qaradi. Ko’zlariga tikilib turarkan, ularning naqadar go’zalligini his qildi. — Nega qo’ng’iroq qilmading?

— A?

Kamronning o’zi ham qanday qilib bu savol og’zidan chiqib ketganini sezmay qoldi. O’zini o’nglab oldi-da, so’radi:

— Nega o’sha kundan keyin qo’ng’iroq qilmading? Qo’ng’irog’ingni kutdim.

— Men senga qo’ng’iroq qilaman dedimmi? — yana jiddiylashib yo’lida davom etdi.

— Shoshma! — Dilshodaga yetishib oldi. — Hech bo’lmasa nega ko’zoynagingni taqmayotganingni ayt.

— Linzadaman, bo’ldimi?

— Nega?

— Bunisi bilan ishing bo’lmasin. Xayr!

Dilshoda ortiga o’girildi-da, tez-tez qadamlar bilan yurib ketdi. Kamronlarning uyi yonidan qaramay o’tmoqchi edi, uddasidan chiqolmadi. Joyida to’xtab, uy tomon yuzini burib, bir daqiqacha qarab turdi-da, yana yo’lida davom etdi. Uni kuzatib turgan Kamron Dilshodaning ko’nglidan nimalar o’tganini taxmin qilib ko’rdi va sekin uyi tomon qadam tashladi.

Oradan ikki hafta o’tibdi hamki, Dilshoda va Kamronning orasidagi sovuqchilik hali arigani yo’q edi. Ular hali ham bir-birlarini ko’rishganda it-mushuk bo’lishar, imkon boricha bir-birlariga zaharlarini sochishardi. Kamron buning oldini olmoqchi bo’lar yoki bunday qilmaslikka harakat qilardi, ammo Dilshodaning sovuq muomalasidan keyin o’zini tutib turolmasdi: u ham shunga yarasha javob qaytarishga majbur bo`ldi.

Vahob bilan esa oralari yaxshilanib bordi. Hozir ular juda qalin o’rtoqlar desa ham bo’ladi. O’zining aytishicha, Vahobning ota-onasi yuqori lavozimlarda ishlaydigan ichki ishlar xodimlari ekan va farzandlarining oliy ma’lumotli bo’lishini istab Vahobni qistovga olishgan, o’qishga “majburlashgan”. Vahob o’qishga istar-istamas borib kelar, darslarda uxlab qolar yoki ayrimlariga umuman kirmasdi. Bo’lmagan vaqtlarida uning qayerga ketganini hech kim bilmasdi. Go’yo u butunlay yo’qolib qolgandek.

Hozir ham Vahob yo’q. Kamronning qo’ng’iroqlariga ham javob bermayapti. Shunday holatlarda Kamron nima qilishni bilmay qolardi. Vahobni qayerdan topishni o’ylab turganida uning o’zi qo’ng’iroq qilib qoldi. Kamron go’shakni ko’tarib:

— Qayerlarda yuribsan, Vahob? — jahl aralash so’radi.

— Shunchaki, yurgandim. Bilasan-u, menga hozirgi fan yoqmaydi, — biroz tutilib javob berdi.

— Bugun 3 para borligidan xabaring bormi? Senga 3 ta turli xil fanlardan birortasi yoqmaydimi?! — g’azabi oshdi.

— Ha, bugungi biror fan yoqmaydi. Bo’ldimi? Nega buncha tergayverasan?

— Vahob, tinchlikmi? Nega bunaqa deyapsan? Yo biror nima bo’ldimi? — xavotirlanib so’radi.

— Yo’q, hammasi joyida. Shunchaki, hozir kayfiyatim yo’q edi. Bilasan-u, uydagi eski muammo.

— Tushunarli... Lekin o’zingni ehtiyot qilgin.

— Sen ham. Ko’rishguncha.

Vahob go’shakni qo’ydi. Kamron nimadir notinchligini sezardi, lekin nimaligini bilmasdi. U Vahobning tovushida titroqni, betoblikni sezgandek bo’ldi. Balki, menga shunday tuyulayotgandir, deb o’yladi.

U shu xayollar bilan o’ylanib ketar ekan, kimdir kelib unga turtindi va qo’lidagi kofe Kamronning kiyimiga to’kildi.

— Ey, bu nimasi! — jahl qilib, baqirib yubordi Kamron. Aybdorning kimligini ko’rish uchun boshini ko’targanida Dilshoda ko’zlarini katta ochgancha tikilib turardi. — Sen?

Kamronning ovozi darhol yumshadi.

— Ha, men, — ko’zlarini olib qochishga urinardi Dilshoda.

— Ataylab qildingmi? Yo buni ham tasodif deysanmi?

— Men senga yana qachon ichimlik to’kdim?

— Ichimlik to’kkaningku yo’q, lekin bu ikkinchi marta qoqilishing. Buni qanday tushunay?

— O’zingning ko’zing qayerda edi? A? — Kamronning ko’zlariga tik qaradi. — Javob ber!

Dilshodaning doim yonida yuradigan ikki dugonasi, Mohira va Sarvinoz, vaziyatning chigallanishini sezishdi va aralashishga urinishdi.

— Qo’y, Dilshoda. Yur, darsga kech qolamiz, — Mohinur Dilshodaning qo’lidan tutdi.

— Boraveringlar, men bormayman! — Mohiraning qo’lini siltagudek bo’ldi.

— Dilshoda, esingni yig’, o’zingga kel! Pachakilashib o’tirishingga arziydimi shu… — Kamronni nazarda tutib gapini tugatmoqchi bo’lgandi, Kamronning unga qarashidan dami ichiga tushib ketdi.

— Boraver, dedim, — dugonalariga qaradi. — Boraveringlar, agar ulgurmasam, kirolmasligim mumkin keyingi paraga. Lekin mana shu vaziyatni hal qilmaguncha bormayman.

Qizlar Dilshodaning aytganidan qaytmaydigan odatini yaxshi bilishardi va ularni xoli qoldirishdi.

— Endi nima deysan, hatto, dugonalaring ham ketishdi. Himoya qiladigan odam yo’q endi.

— Men kimningdir himoyasiga yo yordamiga muhtoj emasman! Sendan farqli o’laroq.

Kamron jahl bilan labini yaladi:

— Men shu vaqtgacha kimdandir yordam olmaganman. Lekin sen, hatto, singan ko’zoynagingni o’zing tuzatolmading. O’rniga borib linza sotib olding.

— Buning tarixi mavjud va senga umuman aloqasi yo`q! O’zingdan juda muhim shaxsni yasab olma, tushundingmi?

— Bo’pti, sen aytgancha bo’laqolsin. Kel, buni durrang deb hisoblaymiz. Men sening ko’zoynagingni sindirgandim, sen mening ko’ylagimga dog’ tushirding. Hisob teng. Biroq sen ko’zoynaging o’rniga linza olding, men ham ko’ylak o’rniga nimadir xohlayman.

— Masalan?

Kamron bir qadam yaqinlashdi:

— Masalan, qo’lingdan ushlashni, — ovozi sezilar-sezilmas yumshadi.

— Orzu qilishda davom etaver!

Dilshoda Kamronning yonidan o’tib ketayotganida Kamron uning qo’lidan ushlab oldi. Dilshoda cho’chib tushdi:

— Nima qilyapsan?! Qo’yvor! — qo’lini siltadi. Kamron shu zahotiyoq uning qo’lini qo’yib yubordi:

— Kechir.

Kamron yerga qarab turardi. Dilshoda uning bunday yumshashini kutmagandi. Kamron gapida davom etdi:

— Qizishib ketdim. Lekin bunga sening o’zing majbur qilding, — hali ham ko’zini yerdan uzmay.

— Sening muammoying nimada? — tushunishga uringandek so`radi. — Nega o’zingni bunaqa tutyapsan? Nima bo’lyapti? Odamga o’xshab yaxshi muomala qilsang, balki majburlamasang ham qo’lingdan tutarmidim… —  Kamron unga yalt etib qaradi. — Lekin sening muammoying ham shunda: sen majburlaysan, g’azablanasan, kuch o’tkazasan. Bu ishing boshqalarga qanday ta’sir qilishini o`ylab ham ko`rmaysan. Va aynan shu tufayli sen boshqalarni o’zingdan itarasan.

— Nima deding?

— Sen kuch o’tkazasan.

— Undan oldin?

— …

Dilshoda nima deb qo’yganini endi tushundi. O’zini o’nglab oldi-da, “Xayr” deb uning yonidan o’tib ketdi. Yurib ketarkan, yo’lida to’xtab, ortiga o’girildi va:

— Sen haqsan, hisob teng bo’ldi. Lekin kompensatsiya xohlasang menga qo’ng’iroq qil. Raqamimni allaqachon olib qo’yganingni bilaman, — dedi-yu, yo’lida davom etdi.

Kamron nima bo’lganini anglab yetgunicha Dilshoda bino ichida “g`oyib bo`lish”ga ulgurgan edi. Kamron keta-ketguncha shu kungacha bo’lgan barcha voqealarni eslab, ularni tahlil qilib ketdi. Dilshodaning bugungi aytganlarini o’ylarkan, uning ko’ngliga yo’l topishga imkon borligini tushundi. Shularni o’ylab ko’ngli ko’tarilsa, do’sti Vahobni o’ylab yuragi ezilardi.

Oradan bir necha oy o’tgan bo’lsa ham, Vahobni ahvoli og’irlashsa og’irlashdiki, yaxshilanmadi. Borgan sari uning ko’zlari atrofida, ostida qora izlar paydo bo’lib borardi, o’zini tutishida o’zgarishlar ko’p kuzatilardi. Davomati ham borgan sari yomonlashib borardi.

Kunlarning birida Kamronga Vahob qo’ng’iroq qilib qoldi. Uch kundan beri daraksiz ketgani uchun Kamron darrov go’shakni ko’tardi:

— Vahob?

— Ha, menman, — xirillagan ovoz eshitildi.

— Senga nima bo’ldi? — xavotirlanib so’radi Kamron.

— Hozir bir manzil tashlasam shu yerga kela olasanmi? Iltimos.

— Tinchlikmi? Nega ovozing bunday chiqyapti? Ahvoling joyidami?

— Kelasanmi-yo’qmi?! — g’azablanib so’radi. Bundan, hatto, Kamron ham cho’chib tushdi:

— Ha, boraman. Manzilni ayt.

Vahob go’shakni qo’ydi. Hayol o’tmay unga Vahobdan xabar keldi. Unda qandaydir manzil yozilgan edi. Kamron do’stidan xavotirlanib oyog’ini qo’liga olib chopdi.

Aytilgan manzilga yetib kelsa, qandaydir xonadonning manzili bo’lib chiqdi. Qo’ng’iroqni chalarkan, eshikni hech kim ochmasdi. Darhol Vahobga qo’ng’iroq qildi.

— Keldingmi? — xirillagan tovushda so’radi Vahob.

— Ha, eshikni och.

Vahob yana javob bermasdan go’shakni qo’ydi. Ko’p o’tmay eshik ochildi. Ichkaridan ko’zlarining osti qorayib ketgan, ko’zlari qizargan, ust-boshi to’zigan, o’zi bir ahvolda turgan Vahob chiqdi.

— Senga nima qildi, Vahob? — xavotirlanib so’radi Kamron.

— Ko’p savol bermasdan ichkariga kir.

Vahob ortiga o’girilib yura boshladi. Uning yurishida qiynalishini kuzatib turgan Kamron hech narsaga tushunmasdi. Nega Vahob bunchalik o’zgardi? Nega bu darajagacha yetib kelguncha Kamron buni payqamadi? Nega bu ahvolga tushgunicha oldini olmadi? Nega..?

Kamron shularni xayolidan o’tkazib Vahobning ortidan ergashdi. Vahob 1 xonalik kvartirada turgan edi va yotoqxonaga kirdi. Uning ortidan Kamron ham ergashdi.

— Tinchlikmi, Vahob, nega bu yerdasan? Ota-onangning xabari bormi bu yerdaligingdan?

— Savol berma! — qichqirdi Vahob.

— Senga nima bo’lyapti? O’zingga kel.

— Savol berma, dedim!

Vahob qizishib ketib Kamronga musht tushirdi. Kutilmagan zarbdan Kamron gandiraklab qoldi. O’zini o’nglaganida Vahob uning ustiga chiqib uni kaltaklayotgandi. Kamron bu zarb bilan Vahobni ustidan tushirdi va u ham qizishib ketib o’rtog’ini mushtlay ketdi. Bir lahzada bu ikki qalin jo`ra bir-birini o`ldirishga tayyor dushmanga aylanib qolishgandek edi go`yo.

Ko’p o’tmay ikkisi ham madorsizlandi.

— Bo’ldi, yetar, bas qil bu maynavozchilikni, — hansirardi Kamron.

— Sen… — Vahob yo’taldi, — sen o’zing ham meni kaltakladi… — yana kuchli yo’taldi, — kaltaklading-u.

— Men sening mushtingga javob qaytardim. O`zing boshlamaganingda, senga aslo qo`l ko`tarmasdim.

— Men… holdan toydim. Suv ber… —  hansirardi.

— Hozir. O’zimning ham tomog’im quridi.

Kamron o’rnidan turib xonadan chanqoqni bosadigan nimadir qidirdi. Deraza tokchasida choynak va piyola bor ekan. Tokcha yoniga kelib, choynakning choyi borligini tekshirdi. Xayriyatki, choyi bor ekan. Ammo piyola bitta bo’lgani uchun dastlab o’ziga suzib ichmoqchi bo’ldi. Bir qultum ichgandi hamki, qandaydir yoqimsiz ta’mni sezdi.

— Vahob, bu necha kunlik choy? Namuncha ta’mi yoqimsiz? Sen shunday aynigan choy ichyapsanmi? — o’rtog’iga qaramay so’radi. Vahobning javob beravermaganidan hayratlanib ortiga o’girilsa, Vahob uxlab yotardi. — Menga suv buyurib, o’zing uxlab qoldingmi?

Shu payt unga Dilshoda qo’ng’iroq qildi.

— Eshitaman? — go’shakni ko’tardi.

— Qayerdasiz, Kamron aka?

— Hozir boraman, biroz ishlarim ko’payib ketdi. Qayerdasan o’zing?

— Men har doimgi joyimizdaman, sizni bir soatdan beri kutaman.

— Kutib tur, hozir boraman.

— Qanchada?

— Kut dedimmi, kut! — o’zi bilmagan holda ovozini balandlatib yubordi. Nima qilganini darhol tushundi-da, — kechirasan, qizishib ketdim. Uzog’i bilan 15 daqiqada boraman, — dedi.

— X-xo’p, kutaman, — ovozi titrab chiqdi.

So’nggi bir necha oy davomida Dilshoda va Kamron bir-birlariga ko’ngil qo’yishdi va hozir uchrashib yurishgandi. Ayni damda ular mahallalaridan 3 mahalla narida, katta chinor yonida ko’rishishlari kerak edi. Vahobning shubhali qo’ng’irog’i tufayli Kamronushbu uchrashuv haqida butunlay unutib yuborgan edi.

Kamron aytganidek 15 daqiqada yetib keldi.

— Qayerda ediz? Xavotir oldim, — hadiksirab so’radi Dilshoda.

— Kechirasan, boya Vahobning yonida edim.

— Vahobning?

— Ha, Vahobning. Xabaring bor, uch kundan beri bedarak ketgandi, bugun o’zi qo’ng’iroq qilib qoldi. Ovozi xirillab chiqyotgandi. Xavotirlanib yoniga bordim.

— Tushunarli… — yerga qaradi. Kamron shu payt uning ko’zida noodatiylikni sezdi. Iyagidan tutib yuzini yuziga qaratdi:

— Ko’zingga nima qildi? — Dilshoda ko’zlarini olib qochishga urindi, ammo Kamron qo’yib yubormadi. Uning bir ko’zi qizarib ketgan edi. — Nima qildi, deyapman, Dilshoda?

— Linzam…

— Necha marta aytishim kerak linzangni taqma deb?! — Kamron uning gapini oxirigacha eshitmasdan qizishib ketdi. Bundan hurkib turgan Dilshoda battar cho’chib tushdi.

— Sizga nima qildi bugun? Nega bunaqa jahldorsiz?

— Men bilan ishing bo’lmasin! Nega hali ham linzalaringni taqib yuribsan? Bilasan ular ko’zlaringni bezovta qiladi. Nega hali ham taqishda davom etaverasan?

— Sababini juda yaxshi bilasiz! — Dilshoda ham ovozini ko’tardi. — Yana o’zingizni shunday tutyapsizmi? Mana shu do’stiz Vahobning sizga ta’siri juda yomon. Aytsam ishonmaysiz, lekin sizga sezilmasa ham, menga seziladi! Qachon shu bilan uchrashsangiz avzoyiz buzilib kelasiz. Men ham bir qizlarga o’xshab o’z yigitim bilan vaqtimni chog’ o’tkazmoqchi bo’laman. Lekin siz nima qilasiz? Vaqtingizni o’sha tashlandiq do’stizga ajratasiz!

— Men bilan vaqtingni chog’ o’tkazmoqchimisan? Chiday olasanmi oqibatlariga? Men nimani xohlashimni sen qayerdan bilasan? A?! Yarim yildan keyin qorning qappaysa, keyin nima qilasan?

Dilshoda Kamronga tarsaki tushirdi:

— Og’zim bor ekan deb har nimani ham valdirayvermang!

— Sen hali menga qo’l ko’tardingmi? Menga tarsaki tushirdingmi?

Kamron Dilshodaning qo’llaridan kuch bilan ushlab o’ziga torta boshladi. Dilshoda qarshilik ko’rsatmasin, Kamronga kuchi yetmasdi. Kamron unga tegajog’lik qilishda davom etardi. Hatto, Dilshodaning tinmay yig’lashi ham quloqlariga kirmasdi.

Vaziyat shu darajada chigallashdiki, Dilshoda o’zini himoya qilish uchun Kamronni tepa boshladi. Kutilmaganda Kamron o’ziga keldi. Darrov Dilshodaning qo’lini qo’yib yubordi-da, qayergadir chopa ketdi. Bundan juda qo’rqib ketgan Dilshoda bir qancha vaqt joyidan qimirlay olmadi. Keyin biroz o`zini o’nglab oldida,to`g`rirog`i, bunga urinib uyi tomon asta-sekin odimlay boshladi.

Uyga borganida Kamron unga SMS-xabar jo’natgandi: “Kechir, bugun qizishib ketdim. Menga nima bo’layotganini o’zim ham bilmayman. Aytgan gaplarim, o’zimni tutishim bilan ko’nglingni og’ritgan bo’lsam, kechir”

Shundan keyin Kamron bir hafta universitetga kelmadi. Uyidagilaridan qo’ng’iroq qilib so’rashsa, uyga ham bir haftadan beri bormayotgan emish.

Dilshoda shu bir haftani Kamron bilan munosabatlarini tahlil qilishga sarfladi. U bilan qurgan har bir suhbatini, o’tkazgan har bir daqiqasini qaytadan eslab, o’ylab yurdi. U yana qaytadan ko’zoynak taqa boshlagandi. Hozir ko’zoynagini yechganida bir oycha avval shu mavzuda qurgan suhbatlari yodiga tushdi.

Bundan bir oy avval ular har doimgi joylarida uchrashuvga chiqishgandi. O’shanda ham linzalari ko’zlarini qizartirgandi.

— Ko’zingga nima qildi? — xavotirlanib so’radi Kamron.

— Linzam ko’zimni bezovta qilgan.

— Unaqada nega linzada yuribsan? Ko’zoynaklaringni taqsang bo’lmaydimi? Yo… sindirganimdan beri yangi olganing yo’qmi?

— Shunaqa desa ham bo’ladi, — xo’rsinib javob berdi Dilshoda. — Bilasizmi, men yoshligimdan ko’zoynakda bo’lganman. Bolalar doim ustimdan “to’rtko’z” deb kulishardi. Qayerga bormay, hamma ko’zoynagim tufayli “to’rtko’z” deb laqab qo’yardi. O’sha kuni siz ham meni shunday ataganizdan keyin buni o’zgartirishga qaror qilgandim. O’sha kunning o’zidayoq borib ko’zlarimga linza olgandim. Boshqa hech kim meni “to’rtko’z” deb chaqirmasligi uchun.

— O’sha payt ahmoq bo’lgan ekaniman. Ming bor uzr, agar ko’nglingni og’ritgan bo’lsam. Gapni qarang, ko’nglingni o’gritgan bo’lsam. Albatta, og’ritganman! Kechirgin, iltimos.

Kamron shunday deb Dilshodaning qo’lidan tutdi. Dilshoda hali ham yerdan ko’zini uzmasdi.

— O’shanda sizning gaplaringiz ko’zani toshiradiga oxirgi tomchi bo’lgandi, xolos. Ortiqcha hech narsamas.

Dilshoda shularni aytarkan, Kamron uning iyagidan tutib yuzini yuziga qaratdi. Lekin Dilshoda hali ham unga qaramasdi. Kamron Dilshodaga tikilib turdi-da, yuzidan o’pib oldi. Buni kutmagan Dilshoda Kamronga nima qilarini bilmay qotib qoldi. Uning taajjubdan ko’zlari katta ochilgan, ikki yuzi olmadek qizargan edi.

Hozir esa shularni eslab o’z xonasida yig’lab o’tirardi. Soat tungi 1.00 Hamma uxlagan, uzoq-uzoqdan itlarning uvillagani eshitiladi, xolos. Derazadan esa oyning xira nuri tushib turibdi.

Shu payt Dilshodaning derazasini kimdir taqillatdi. Bundan Dilshoda seskanib ketdi. Yugurib deraza yoniga kelib, ko`zlariga ishonmadi. Bu Kamron ekan. Derazani ochishi bilan ichkariga kirib oldi.

— Nima qilyapsiz bu yerda? Bir haftadan beri qayerda ediz?

— Tshsh… — ko’rsatkich barmog’ini labiga bosdi, Kamron. Shu payt Dilshoda uning qo’lida qonni ko’rdi:

— Qonmi?!

— Jim bo’l!

— Kimning qoni bu, Kamron? Tushuntiribroq gapiring. Nima bo’ldi axir?

— Vahobniki bo’ldimi?

— Nima?

— O’tir, tushuntirib beraman, — deya yerga chordana qurib o’tirdi. Unga qo`rquv va xavotirning itoatkorlgi bilan Dilshoda ham ergashdi. — Xullas…

Kamron bir hafta nima bo’lganini birma-bir aytib bera boshladi. Bir hafta oldin Dilshoda bilan bo’lgan dilxiralikdan so’ng Kamron Vahobning uyiga bordi. Borganida Vahob hali ham o’sha joyida yotgandi. Borib Dilshodaga SMS-xabarni jo’natdi-da, o’zining ham mazasi qocha boshladi. Boshi aylanib, madori qurib borardi. Shundan so’ng ko’z oldi qorong’ilashdi.

Ko’zini ochganida Vahobning unga tirjayib qarab turishini ko’rdi. Qancha vaqt o’tganini bilmasdi. Hamma yoqning qorong’iligiga qaraganda kun botib ham bo’lgandi.

— Menga nima qilding? — boshini ushlab o’rnidan turdi Kamron.

— Hech narsa qilmadim, sening o’zing u “choy”ni ichding, — yoqimsiz tirjayishda davom etdi.

— Choyga nima qo’shib qo’yganding? A? Javob ber!

— Choyga bir “konfet” qo’shgandim. Ta’mi yoqmadimi deyman-ov. A, nima deding?

— Qanaqa konfet?

— Bir “konfetcha”-da, o’rtoq!

Kamron gap nimadaligini tushundi. Vahob unga giyohvand modda berganini anglab yetdi. Endi nima bo’lishi haqida o’ylardi. Ko’z oldiga ota-onasi, jajjigina jiyani kelardi. Ulardan ham ko’ra ko’proq Dilshodani o’ylardi. Boshini ushlab:

— Nimalar qilib qo’ydi-i-im?! — past ohangda ingradi.

— Dilshodani o’ylayotgan bo’lsang, xavotir olma. U haqida ham qayg’uramiz. Lekin sen avval o’zingni o’yla. Agar bu “konfetcha”dan yana “shim”imasang, — qo’lidagi shaffof paketdagi kukunni yengilgina silkitib, — ahvoling og’irlashishi mumkin. Xohlaysanmi, sen bilan ham bo’lishaman?

— Menga gapirma! Sen bilan tegishli joyda gaplashaman! Men seni hali do’stim deb yurgandim. Tfu, senga! Sendaqa do’stim yo’q mening. Ming la’nat!

Kamron o’rnidan turib, eshikka qo’l cho’zganida Vahobning gapidan qo’li havoda muallaq qoldi:

— Bu yerdan keta olaman deb o’ylayapsanmi? Ketgan taqdiringda ham, meni borib o’sha “xit”laringga sotgan taqdiringda ham, suvdan quruq chiqaman, deb o’ylayapsanmi? Kemaga tushganni joni bir, o’rtoqjon. Sen ham endi bizning jamoadasan. Agar men ketsam, sen ham ketasan. Oldingda ikkita yo`l bor. Yo men bilan birga qamoqqa kirib, kelajak haqidagi ana u bema’ni o`y-xayollaringga nuqta qo`yish, yo endigi qismatingga tan berish. Tanlov o’zingda!

— Iflos! — Vahobga musht tushirdi. — Seni o’zing botqoqdaliging yetmaganday, meni ham shu botqoqqa tortdingmi?! Iflos! Maraz! Sen ham odammisan, do`stmisan sen ham! Senga nima kam edi? Yeganing oldingda, yemaganing ortingda edi-ku!

— To’g’ri, shunday edi. Lekin menda erkinlik yo’q edi. Esingdami yil boshida senga aytgandim: ota-onam meni majburlab o’qitishyapti.

—  Senga bu yurishing boshingni yeydi deb… — Kamronning gapi og`zida chala qoldi. Jahl bilan uning so`zini bo`lgan Vahob qandaydir yirtqich nigoh bilan Kamronga yaqinlashib:

— Men ham senga aytgandim, agar yesam, sendan foydalanaman deb. Foydalandim. Sen noshukur, nonko’r ekansan. Men senga do’stligimiz tufayli shu “konfet”larimdan berdim. Agar do’stligimiz hurmati bo’lmaganida senga umuman bermagan bo’lardim, — dedi.

— Yana o’zini do’st deydi bu. Iflos!

— Yetar-e! — Kamronning qo’lini siltadi. — Bo’ldi endi, taqdiringni qabul qil boricha! Bundan endi qochib qutulolmaysan! Ayollardek nolishni bas qil! Aslida bu sen o`ylaganchalik yomon emas, og`ayni, — ayyorona iljaydi Vahob.

Shundan so’ng ular bir hafta davomida Vahobning “konfet”larini iste’mol qilishdi. Kundan-kunga Kamronga “konfet”lardan ko’proq xumor qilardi. Borgan sari iste’mol qiladigan miqdori oshib borardi. Va Kamron Dilshodaning yoniga keladigan kuni esa Vahob unga “konfet” berishdan bosh tortgandi.

— Nima deganing bu? — so’radi Kamron. — Nega bermaysan?

— Do’stligimiz hurmati deb shuncha vaqt bepul berib keldim. Endi buyog’iga pullik bo’ladi, oshna. Ha, aytgancha, shu vaqtgacha “shimi”ganlaringning ham pulini berarsan-a?

— Vahob, qonimni qaynatma, bir nima qilib qo’yishim mumkin. Tezda topib ber, bo’lmasa, o`zimga javob berolmayman.

—  Nima qilsang qil, menga endi farqi yo’q! Men qarzimni uzib bo’lganman.

— Qanaqa qarz?

— Xullas, bular bilasan ozmuncha pul turmaydi. Men oxirgi vaqtlarda juda ko’p qarzga botib qolgandim. Qarzimni to’lashim kerak edi. Buning uchun yo shu miqdorda pul berishim kerak edi, yoki kimnidir bunga o’rgatishim kerak edi, ya’ni ularga yangi mijoz topib berishim kerak edi. Menda pul yo`q. Demak, bitta variant qoldi. Undan esa xabaring bor. Va men shu variantdan foydalandim. Shunday ekan, bilganingni qil, “oshna”!

— Iflos! Itning bolasi! Sen odammassan!!! Bularning bari uyushtirilganmidi? A?!

— Ha, bari uyushtirilgandi. Men seni kuzatib yurgandim. Ilk uchrashuvimizda aytganlarimni eslaysanmi? O`sha paytlarda menga shu shartni qo`yishdi va men natijalar ro’yxatida seni ko’rib qoldim. Seni ko`rdim-u, darrov bu “nomzod”likka munosib ekanligingni ko`rdim. Shu davr mobaynida seni oz-ozdan o’rgatib yurdim. Nima? — kulimsirab, — sen faqat choynakdan ichganingni birinchisi deb o’ylaganmiding? Yo’-o’q, senga bergan barcha yegulik, ichimlik, barcha-barchasida bor edi. Agar shunday qilmasam seni bir hafta oldin qo`ygan shartimga bunchalik osongina ko`ndira olmas edim.

Vahob shularni aytdi-yu, qah-qah otib kula boshladi. Kamronning g’azabi toshib, ko`zlari qisilib pirpirar, burun teshiklari kichrayib kattalashar, ikkala qo’li o`ziga bo`ysunmay musht bo`lib qolgandi. Vahobning kulishi esa uning qonini battar qaynatardi. Oxiri chiday olmadi: Vahobga musht tushirdi.

Ikki “do’st” yana mushtlashib ketishdi. Bu safar Vahob qarshilik ko’rsatmasdi. Har bir yegan mushtidan battar qah-qah otardi. Bundan Kamron battar g’azablanar, bor alamini kuchi bilan chiqarib yuborishga urinardi. Uni do’pposlash befoydaligini tushungan Kamron ishida to’xtadi. Vahob boshini ko’tarib:

— Bo’ldimi? Bor kuching shumi? Qanaqa erkaksan? Unda Dilshoda sendanmas, boshqadan farzand ko’radi-yu. Sen esa shunday qo’ymijozligingcha qolaverasan, — deb yana qah-qah otdi.

Shu payt birdan Kamronning ko`ziga tartibsiz stol ustida yotgan keraksiz buyumlar orasidan ruchka ko`rindi. Vahob qah-qahlab kularkan, Kamron ruchkani turgan joyidan olishga urindi va zum o`tmay uni kuchli zarb bilan Vahobning tomog`iga suqdi. Bir necha soniya avval butun xonani egallagan qah-qaha tovushi birdan xirillagan bo`g`iq ovozga o`zgardi. Vahob shu lahzada nima bo`lganini anglashga uringan ko`zlari bilan shiftga olazarak tikilar, bor kuchi bilan nafas olishga urinar, ammo tomog`idan sharshara misol oqayotgan qon bunga to`sqinlik qilardi. Qah-qah kulayotgan ovoz tinib qolgan bo`lsa-da, bu Kamronni tinchlantirmadi, go`yo Vahob shu holatida ham uning ustidan kulishda davom etayotgandek, shu ovozdan, shu yuz ifodasidan qutulsa, baridan xalos bo`ladigandek, ishini tezroq oxiriga yetkazishga urindi. Ruchkani sug`urib olib yana qayta-qayta suqib olaverdi. Toki, Vahobning yuzi o`z qoniga bo`yalib, tanib bo`lmas ahvolga kelguncha davom etdi…

Hozir shularni eshitarkan, DIlshoda dahshatdan haykalga aylanib qolgandi. Go`yo, shu on faqat quloqlari va ko`zlarigina u bilan birga, hatto, o`zining nafas olayotganini ham his qilmasdi. Uni ko`proq bo`lib o`tganlar emas, endi bo`ladiganlari qo`rqitmoqda edi. Nima bo`ladi endi? U tushunarsiz fikrlar qurshovida qolgandi. Bir tomondan, Kamronning qotil ekanligiga ishongisi kelmas, uning yonida qolishni istasa, ikkinchi tomondan bu vahshiy qotildan uzoq-uzoqlarga qochib ketishni o`ylardi. Chunki Dilshoda uchun bu yigit butunlay begona edi.

— Dilshoda, bilaman, hozir mendan qo’rqyapsan. Agar menga o’sha “konfet”larni sotib olish uchun ozroq pul bersang, men hozirgi vahshiyligimdan qutulaman. Jonim, iltimos, o’tinaman, menga pul bergin.

— Lekin… mening pulim yo’q. Keling, yaxshisi ota-onangizni chaqiramiz. Ular sizga pul topib berishadi.

— To’g’ri aytasan, ularga qo’ng’iroq qil. Hoziroq!

Dilshoda shunday deb Kamronni aldab ota-onasining qo’liga, xavfsizroq joyga topshirmoqchi edi. Rustam buva va Rahima aya hovliqqancha yetib kelishdi. Ular o’g’illarining bu ahvolga tushib qolganini ko’rib o’takalari yorilguday bo`ldi.

— Ey, xudo, shu kunlar ham bormidi boshimda?! — nola qildi Rustam buva.

Rahima aya esa umuman gapirolmasdi, tinmay yig’lardi. Dilshodaning ota-onasi nima bo’layotganidan bexabar, hali nima bo’layotganini anglay olishmayotgandilar.

Kamronning ota-onasi o’gillarini “konfet”larni topib berishga aldab, o’z uylariga olib ketishdi. Olib borib davolash maqsadida o’z xonasiga qamab qo’yishdi. Ammo Kamronning ahvoli yaxshilanish o`rniga kundan-kunga og’irlashib borardi.

U har kuni eshikni singudek bo`lib urar, har xil qo’rqinchli ovozlar chiqarar. Ba’zan, yalinib-yolvorar, ba’zan buning uchun ularni kechirmasligini, albatta, buning hisobini so`rash bilan tahdid qilardi.

Dilshoda esa har kuni uni ko’rishga kelib turdi. Lekin Dilshodani uning yoniga qo’yishmasdi, mabodo biror nima qilib qo’ymasin deb, ko`ngilsizlikning oldini olishga harakat qilishardi.

Kamronni ota-onasi xonasida uch-to`rt kun ushlab turishdi. Su uch-to`rt kun ular uylarida xuddi yirtqich hayvonni qamagandek xavotirda bo’lishdi. Ammo qaniydi shuday bo`lsa… Afsuski, xonada yirtqich hayvon emas, o`zlarining yer-u ko`kka ishonmay katta qilgan yakka-yu yagona farzandlari — Kamroni, yuraklarining bir parchasi edi.

Bir kuni ovozlar tinchidi. Ichkaridan hech qanday sado chiqmay qoldi. Uydagilar nima bo`lganini bilolmay battar xavotirlanishdi: holdan toydimikan yoki hammasini tushunib yetgan bo`lsa-ya, ha-ha shunday bo`lgan, albatta, axir Kamron aqlli yigit, ularning o`g`illari juda ham aqli raso yigit. Yoki, xudo ko`rsatmasin…

Rustam buva shu o`y-xayollar bilan eshikning ortidan turib bir muddat ichkariga quloq tutdi va qandaydir zaif yig`i ovozini eshitdi:

— O’g’lim, nega yig’layapsan?

— Meni tinch qo’ying, sizlar meni yomon ko’rasizlar!

— Nega bunday deysan, bolam? Biz doim seni yaxshi ko’ramiz. Bunday deb bizlarni xafa qilma.

— Unda nega meni bu yerda, qorong’ida qamab qo’ydingizlar? Men bu yerda qo’rqyapman, dadajon.

Shu payt Rustam buvaning ko’z oldiga Kamronning bolaligi tasviri keldi. Uning hayolida hozir shu eshik ortida o’sha kichkina bolakay yig’lab o’tirgandi.

— Bolam, agar eshikni ochsam, tinchlanib, aytganimni qilasanmi?

— Nima… Nima qilishim kerak? Nima xohlaysizlar mendan?

— Hech nima, o`g`lim, shunchaki tuzalib ketishingni xohlaymiz, oldingiday bo`lishingni istaymiz, xolos.

— Aytganingizni qilsam, yana oldingiday bo`ladimi hammasi?!

— Albatta, o`g`lim, va’da beraman. Hammasi oldingiday bo`ladi.

Rustam buva yana bir bor kichkintoyini qutqarmoqchi bo’ldi. Eshikni ochganida Kamron xonaning eng uzoq burchagida tizzalarini quchoqlab yig’lab o’tirardi. Rustam buva uning ismini shepchib unga yaqin kelarkan, chindan ham kichik o’g’lini ko’rganday bo’ldi. Yugurib borib quchoqlab olgisi keldi. Yaqin kelib, hadiksirab qo’lini cho’zganida Kamron boshini ko’tardi. Shunda Rustam buva xato ish qilganini tushundi. Kamronning ko’zlarida yosh yo’q edi, labida esa qo’rqinchli tabassum bor edi. U g`alati iljayib:

— Dada, meni qutqarishga keldizmi? — dedi. Rustam buva qiynalib yutindi va:

— Ha bolam, —  dedi.

— Unda menga pul bering dada. Menga pul kerak. Juda katta pul kerak.

— Bolam, bizda buncha pul yo’q.

Rustam buva shu gapni aytishi bilan Kamronning yuz ifodasi yana vaxshiyona tus olishni boshladi:

— Dada! Menga pul kerak! Pul bering dedim, dada!!!

U shunday deb otasidan ko`zlarini uzmay sekin-asta o`rnidan tura boshladi. Qo`rquvdan nima qilarini bilmay toshday qotgan Rustam buvadan hech qanday sado chiqmagach, yonidagi barcha jihozlarni yiqita boshladi. To‘satdan yonidagi tortmani ochganida ichidan bolaligida o‘ynagan, ammo undan bir necha bor tanbeh bilan olib qo`yilgan pichoqchasi chiqib keldi. Rustam buva buni ko‘rdi-yu, yuragi shuv etdi. Ammo yosh o`z so`zini aytdi, qanchalik qanchalik urinmasin madori ketib, qarilik alomatlari sezila boshlagan oyoqlari o`g`lining yosh, chaqqon oyoqlaridan o`zib ketolmadi. Taqdirgan tan berib, ko`zlarini chirt yumdi.

— Dada, esingizdami, oyim bilan ikkovingiz nuqul mendan shu pichoqchani olib qo`yaverardingiz. Aslida bu pichoq mening qo`limga qanday tushib qolgan? Ha, esladim, uni bolaligimda ko`chada o`ynab yurib topib olgandim.

Rustam buva hali ham ko’zlari yumiq, heh narsa demay jim turardi. Bor kuchi bilan ko`zlarini ochmaslikka harakat qilardi. Go`yo, bularning hammasi dahshatli tush-u, yana birozdan keyin uyg`onsa, ko`zlarini ochsa, barchasi o`tib ketadigandek. Biroq quloqlari ostida o`g`lining yana o`sha sovuq, begona ovozi yangradi:

— Dada, pul berasizmi?

— …

— Dada, dedim! Dada!!!

Shunday dedi hamki, Rustam buva bor jasoratini yig`ib o`g`lining qo`lidagi bu sovuq matohni olish uchun tashlandi. Hammasi yaxhsi bo`ladi, hozir shu pichoqni bir amallab olib qo`ysa, bo`ldi. Qolganini ham bir iloj qiladi. Hali hammasi yaxshi bo`ladi. Hozir esa pichoqni olish kerak… olish kerak… pichoqni… Rustam buva go`yo o`g`lining qo`llaridan pichoqni olish uchun emas, o`z boshida aylanayotgan o`y-xayollarga ishonish uchun kurashar edi. Kutilmaganda u o`z tanasida pichoq zarbini his qildi. Shu paytda eshik yonida Dilshodaning qichqirig`i Kamronni chalg`itib yubordi. U hozirgina kelib qolgan va Kamron bilan otasi o`rtasidagi to`nashuvga guvoh bo`lgan edi.

Kamron unga yalt etib qaradi-yu, otasi ham esidan chiqib to`g`ri unga tomon yurdi. U hozir hech narsani o`ylamas, o`ylashni ham xohlamas, aynan shu o`ylar unga azob berayotgandek edi. Xuddi, dahshatli filmlardagi kabi uni yovuz kuch sehrlab olgan-u, ichiga kirib uni boshqarayotgandek, Kamronning tanasida o`z kirdikorlarini amalga oshirayotgandek. Ammo bu film emas edi, Kamron ham yovuz ruh emas, balki o`sha Dilshoda ko`ngil qo`ygan qaysar, jizzaki talaba yigit edi. Eshik oldida qo`rquvdan qotib qolgan Dilshoda burchakka qadalib qolgan o`ljadek dir-dir qaltirar edi. Kamron esa unda o`z maqsadiga erishish yo`lidagi yagona to`siqni ko`rdi, shuni bartaraf etsa hammasi o`z o`rniga tusahadigan kabi pichoqni unga bor kuchi bilan 5-6 martalab urdi. Ammo, shunda ham Dilshodaning joni uzilmadi. Endi u pichoqni olib Dilshodaning tomog‘iga suqdi. U yerga ham 2-3 marta zarba berganidan keyin Dilshoda so‘nggi bor Kamronga qaradi. So‘nggi nafasini olganida, so‘nggi bor kiprik qoqdi. Shunda bir tomchi yosh ko‘zidan sizib chiqdi-yu, jon taslim qildi.

Xona ichkarisida esa bir marta zarb yegan ota ingrab yotardi. Hovliga ust-boshi qonga belangan, ko‘zlari qonga to‘lgan bir “vaxshiy mavjudot” chiqdi. Uning oldidan uydan kelayotgan shovqin-surondan vahimaga tushib, xalloslagancha bir qo`lini ko`ksiga qo`yib yugurib kelayotgan Rahima buvi chiqib qoldi. O`g`lini, agar qarshisida turgan o`g`li bo`lsa, ko`rib oyoqlaridan mador ketib ko`ksini qattiq ushlagancha yiqildi. U turgan joy sal tepalik edi, yiqilayotganida 2-3 marta aylanib pastdagi toshlarga boshi urilib yorildi. Ko`z oldidagi bu manzarani kuzatib turgan Kamron onasi o`ldimi, tirikmi bilishni ham, o`ylashni ham istamasdi. Axir, u ortiq o`ylashni xohlamaydiku. U shuchaki, qafasdan qochgan yirtqich hayvon kabi boshi oqqan tomonga ketaverdi. Qayerga ekanligini o`zi ham bilmasdi. Bilishni ham xohlamasdi. Uning tobora orqasida qolib borayotgan o`sha uyning darvozasi go`yo u bilan til biriktirib, hammasini yashirishga kelishib olgandek jimjit edi. Kamron esa qorong’u ko’chalarga qo`lida bolaligida o`ynashni yaxshi ko`rgan pichoqchasi bilan gandiraklagancha singib ketdi. Endi uni hech kim to‘xtata olmasdi...

 

Iqtisodiyot va turizm fakulteti

Nuriddinova Gulsanam, 3-3IQT(RUS)-24 guruhi talabasi