“Jaholatga qarshi ma’rifat” har doimgi shiorimiz bo’lishi lozimBuxoro Davlat Universiteti, Tabbiy fanlar fakulteti, Tuproqshunoslik va geografiya ta’lim yo’nalishi, 2-1 GEO-15 guruh talabasi Raxmonov Ravshanbek Ziyodulla o’g’li Insoniyatning bir jamiyatdan ikkinchi yangi jamiyatga o’tish ma’rifatparvarlikdan boshlanadi. Odamlarda yangi jamiyatga nisbatan yangi munosabatni shakllantirish jarayoni ma’rifat orqali kеchadi. Ma’rifat-insonning ma’naviy qaramlik, qo’rquv va hadiksirashdan qutilishiga ijobiy ta’sir etib, uning chеksiz kuch-qudratga ega bo’lishiga yordam bеradi. Bu haqida xalqimizning boy tarixidan ko’plab misollar kеltirish mumkin.O’z davrining fidoyi farzandlari o’z xalqining kеlajagiga daxldor dеb xis etganlar va bu yo’lda ma’rifatvarlik bilan shug’ullanganlar. Masalan, 1929 yilda ma’rifatparvar ziyolilarning sa’y-harakatlari bilan lotin yozuvi asosida o’zbеk alifbosi ishlab chiqilgan va joriy etilgan. 1980-1989 yilda o’zbеk tiliga davlat maqomini bеrish to’g’risidagi harakatlarda O’zbеkiston ma’rifatparvarlarining hissasi katta bo’ldi. Shunday qilib, ma’naviyatning tarkibiy qismlari o’zaro bog’liklikdan shaxs ma’naviyatining yuksaltirishga samarali ta’sir etadi. Bu ta’sir etish jarayoni ko’pgina holatlarda ma’rifat orqali amalga oshiriladi, ya’ni obyеktga o’z ta’sirini o’tkazadi. Ma’rifat nima-yu, jaholat nima? Jaholat - bu“ilm, ma’rifatdan mahrumlik, qoloqlik, madaniyatsizlik, nodonlik, zulmat” deya talqin etilgan.. Prezidentimiz Islom Abdug‘aniyevich Karimov ta’rifi bilan aytganda: “G‘oyaga qarshi g‘oya, fikrga qarshi fikr, jaholatga qarshi ma’rifat bilan bahsga kirishish, olishish mumkin”.Jaholatga qarshi ma’rifat – inson bu dunyoning sir-asrorlarini yetarli darajada anglashi, o’zining kim ekanini bilishi va hayot mazmunini tushunishi kerak. Bugungi kunda buning yagona yo’li professional shaxs bo’lishi uchun o’z nafsini tiya bilishi, kasb-mahoratini egallashi va odam bo’lib yashash ko’nikmasini hosil qilish kerak. Bularning barchasi bir so’z – bilmoq (ma’rifat) zamirida jo bo’lgan. Bilimli kishi jaholat, nodonlik va yovuzlikka qo’l urmaydi. Inson ongida uning o’zi va o’zgalarga manfaat keltiradigan tushunchalar tarkib topishi kerak. Biror shaxs insonda ezgulikka nisbatan yovuzlikning ustuvor bo’lishini isbotlab berolgan emas. Aksincha, insonning beg’ubor bolalik davrini boshdan kechirishi uning ongida ezgulik ustuvor ekanini ko’rsatadi. Shuning uchun inson ongi yovuz va johil g’oyalardan, jaholat botqog’idan himoya qilinishi kerak. Jamiyatimizda bu ish milliy g’oya asosida amalga oshirilmoqda. Demak, milliy g’oya asosida inson ongida ezgulik, adolat, haqiqat, va ma’suliyat g’oyalarini shakllantirish bilan uni yovuzlik, jaholat, nodonlik va befarqlik kabi illatlardan himoya qilish mumkin. Milliy g’oyaga ega inson yovuz g’oyalarni farqlay oladi, bu g’oyalardan har doim uzoqda bo’lgisi keladi. Ma’lumki, ma’rifatga yo’g’rilgan fikr, g’oya har qanday shaxsni jamiyatni turli tajavozlardan himoya qila oladi. Xalqimiz ma’naviy va axloqiy qadriyatlarida vatanparvarlik, insonparvarlik, milliy iftixor, bag’rikenglik kabi xususiyatlar ustuvordir. Ularni izchil targ’ib qilib borish bilan ma’naviy tahdidlarga g’oyaviy zarba berish mumkin.Ma’rifat - kishilarning ong-bilimini, ma’daniyatini oshirishga qaratilgan ta’lim-tarbiya hamdir. Demak, jaholat bilan ma’rifat bir-biriga qarama-qarshi, bir-birini siqib chiqaradigan tushunchalardir. Ma’rifat insonni doimo to‘g‘ri yo‘lga boshlaydi. Ma’rifat kimgadir ko‘z-ko‘z qilinadigan, ortida qandaydir ta’ma yashirin bo‘lgan narsa emas. Jaholat kabi kuchlarga doim ma’rifat qarshi chiqa oladi. Chunki, ma’rifat-to‘g‘ri yo‘lga boshlovchi kuch. Ma’rifat - insonni ma’naviy kamolotga yetkazuvchi uzluksiz ta’lim-tarbiya jarayonidir.Sovet tuzumida ko‘pgina xalqlarni ma’naviyatga va ma’rifatga chorlagan ko’pgina vatandoshlarimiz o‘ldirilgan. Ular yomon ishlari uchun emas, balki jaholatga qarshi ma’rifat bilan kurashganlari uchun otib o‘ldirilgan. Masalan, Abdulla Avloniy bobomizning quyidagi fikrlarini keltirish mumkin: “Tarbiya biz uchun yo hayot-yo mamot, yo najot-yo halokat, yo saodat-yo falokat masalasidir.” Bu chuqur ma’noli so‘zlarning tagida qanchadan-qancha ma’no-mazmun yotibdi. Bugungi kunda dunyoning turli mintaqa va hududlarida avj olayotgan qarama-qarshilik, jumladan, Yaqin sharqda, Iroq va Suriya mamlakatlarida bo‘layotgan qonli to‘qnashuvlar, musulmon dunyosidagi mazhab va oqimlar o‘rtasida kuchayib borayotgan ziddiyatlar, begunoh odamlarning qurbon bo‘layotgani barchamizni tashvish va xavotirga solmay bo’lmaydi. Dunyo xalqlariga nazar tashlagan odam borki, mamlakatlarda notinchlik, ocharchilik yuz bermoqda, hattoki, eng rivojlangan mamlakatlarda bu jarayonlar yuz bermoqda, ularni jaholat o‘z domiga yutib ketmoqda. Bu illatlarning oldini olish uchun o’sib ulg’ayotgan yoshlarning ongi, bilimini va aql-idrokini har tomonlama oshirib borishimiz lozim.Mustaqilligimizning dastlabki yillaridanoq mamlakatimizda ham har jihatdan yetuk bo‘lgan barkamol shaxsni tarbiyalashga katta e’tibor berilmoqda va bu yo‘lda yoshlarni turli ma’naviy xurujlardan saqlash, ularda mafkuraviy imunitetetni kuchaytirish, jaholatga qarshi ma’rifat bilan kurashish kabi vazifalar ustuvorlik qilmoqda. Jaholatga qarshi esa faqat ma’rifat bilan kurashish lozim. Darhaqiqat, dunyoni jaholat egallasa, nafaqat aql, balki aqlni peshlaydigan ma’rifat, ma’naviyat, hurfikrlik, inson ozodligi barcha-barchasi barham topadi.Mashhur faylasuflardan biri shunday aytib o’tgan: ,, Dushmaningdan qo’rqma – nari borsa, ular seni o’ldirishi mumkin. Do’stlaringdan qo’rqma – nari borsa, ular senga xiyonat qilishi mumkin. Befarq odamlardan qo’rq – ular seni o’ldirmaydi, sotmaydi ham, faqat ularning jim va beparvo qarab turishi tufayli yer yuzida xiyonat va qotilliklar sodir bo’laveradi”. Bu bebaho gaplardan ko’rinib turibdiki har bittamiz Vatanimiz rivoji, kelajagi uchun befarq bo’lmasligimiz va bu g’ayritabiiy kuchlarga biz o’z bilimimiz, milliy mafkuramiz bilan har doim, har soniya qarshi turmog’imiz lozim. Foydalanilgan adabiyotlar Internet saytlariwww.arxiv.uzwww.ziyonet.uzwww.kun.uzwww.google.com
