Rivoyatlarga ko’ra, dunyodagi eng birinchi urush, ya’ni, inson qonini to’kish Odam Atoning farzandlari Qobil va Hobil o’rtasidagi nizodan boshlangan ekan (Odam bolalari qissasi Qur’oni karimning Moida surasi). Shundan beri sayyoramizda 15000 ga yaqin katta-kichik urush va nizolar bo’lib o’tgan hamda ularda 4 mlrd.ga yaqin kishi (hozirgi dunyo aholisining qariyb yarmidan ko’proq qismiga teng) halok bo’lgan. Afsuski bu kabi xunrezliklar dunyoning turli nuqtalarida hanuzgacha davom etmoqda. Insoniyat tarixiga nazar tashlaydigan bo’lsak, 5000 yil davomida uning atigi 292 yili urushsiz, jangu jadallarsiz yashagan ekan, xolos. Tangri taolo inson bolasiga aqlu idrok, yuksak iste’dod ato etgan, ammo u Yaratgan tuhfa etgan bu ilohiy ne’matni maqsad va manfaatlar to’qnashuvida o’zlarining g’arazli niyatlarini amalga oshirish uchun turli-tuman qurol-yarog’lar yaratishga sarfladi. Hozirgi kunga kelib bashariyatni sanoqli daqiqalarda mislsiz balo-qazolarga giriftor qiladigan, hatto butunlay qirib tashlashga qodir qurollar ixtiro qilingan. Yana shuni ham aytish kerakki, insoniyat tomonidan shu choqqacha yaratilgan narsalar ichida eng mukammal texnika va vositalar odam o’ldirish yoxud atrof-muhitga ta’sir etuvchi kashfiyot qurollari bo’lib kelmoqda. Afsuski, insoniyat ma’naviy va jismoniy barkamollikka intilish, tabiatni asrash hamda shu orqali yaratilayotgan inson va tabiatga zarar yetkazadigan texnikalarning o’rniga o’z umrini uzaytirish, o’zidan sog’lom nasllar qoldirish, sarflanayotgan behisob mablag’larni tibbiyotni yanada mukammalroq qiladigan texnika yaratish ustida bosh qotirsa yanada go’zal, irfon zamonda yashar edik.Kelingki moziydan uzoqlashmay kechagi kunimizga nazar tashlaylik, mutaxassislarning hozirgacha insoniyat harbiy sohada mablag’ni o’rinsiz sovurganini aniq hisoblab chiqolgani yo’q, ammo Iskandar Zulqarnayn zamonasidan yovuz Chingizxon zamonasigacha, undan so’ng esa Napoleon Bonapartgacha bo’lgan davrlargacha urush va jangu jadallarga ajratilgan mablag’lar miqdori muttasil oshib borgani shubhasiz. Misol keltiradigan bo’lsak, birgina Birinchi jahon urushida harbiy sohada sarflangan mablag’ yiliga 25 mlrd. dollarni tashkil etgan.Mavzumizning eng asosiy nuqtasi kelib qadaladigan raqamlarga e’tibor qaratsak, dunyoda ikkinchi jahon urushi deya e’tirof etiladigan urushga 72 davlat jalb qilindi. Urushda ishtirok qilgan mamlakatlarning 110 mln. aholisi unga safarbar etildi. Harbiy harakatlar 40 davlat hududida bo’lib o’tdi, barcha xarajatlar 4 trillion dollarni tashkil etdi. Urush davomida 62 mln. kishi shu jumladan, 27 mln. SSSR fuqarosi halok bo’ldi (SSSR fuqarosi deyildimi demak, tarixchi olimlarning fikricha, bu fuqarolarning 35% o’zbekistonlik mard, jasur, vatanparvar vatandoshlarimiz edi). 1941 yil 22 iyunda Germaniya SSSRga hujum qilgach, SSSR tarkibida bo’lgan yurtimiz farzandlari, ota-bobolarimiz ham bu urush girdobiga majburan tortilgan edi. Mamlakatda harbiy holat joriy etilgan o’sha davrda quyidagi fikrimizni teran misol qila olsak, mazmun-mohiyatan to’g’ri bo’ladi. Gitlerchilarning Sharqqa doir harbiy rejalarida SSSRni qisqa muddatli kompaniya jarayonida mag’lub qilish va urushni 1941 yil kuzida tamomlash mo’ljallangan edi. Yashin tezligida boshlangan urush sovet rahbariyatida sarosimani yuzaga keltirdi. Faqatgina 1941 yil 29 iyundagina Xalq Komissarlari Soveti nomidan joylarga ko’rsatmalar yuborildi.Ko’pgina mudofaa korxonalari joylashgan hududlarni fashistlar bosib olgan bir paytda front yaqinidagi hududlardan mamlakat ichkarisiga ko’chirtirilayotgan aholi, sanoat korxonalari, o’quv yurtlari va shunga o’xshash dargohlarning ko’pchiligi O’zbekistonga yuborildi. Chunonchi, O’rta Osiyo va Qozog’istonga evakuatsiya qilingan 308 sanoat korxonasining 104 tasi, 30 dan ortiq harbiy gospital, harbiy artilleriya (to’pchi) akademiyasi, bir necha harbiy bilim yurtlari ko’chib keldi. Diyorimizga ko’chirib keltirilgan sanoat korxonalari, aynan o’sha yilning qishida evakuatsiya qilingan korxonalarning qariyb 50 tasi nihoyatda qisqa muddatda ishga tushirildi. Bir yarim oy ichida esa barchasi qurib bitkazildi va mahsulot ishlab chiqarishga 100% tayyor holatda edi. Birgina harbiy korxonalarning ishga tushirilishi O’zbekistonda yashovchi shaharlik aholidan tashqari oddiy 500 ming kolxozchi dehqonlar ham tekin ishchi vazifasini bajarishga jalb etildi, xuddi shu ondan boshlab o’zbeklarning fashizmga qarshi kurashish uchun dastlabki qadami tashlandi desak, mubolag’a bo’lmaydi.Vatanga bo’lgan muhabbatdan ustunroq tuyg’u yo’q. Sababi esa quyida keltirilgan oddiygina fikrimizdir. “Qaysi bir zamonda oddiy kolxozchi yoxud dehqon bir tiyin pulga muhtoj bo’lgan va farzandiga bir burda non edirmoq uchun halol mehnat qilib turib, o’zi uchun noma’lum harbiy korxonaga borib xizmat qiladi?! Bu qo’rquv emas, majburlik ham emas, bu oddiygina o’zbek xalqining ijtimoiy xulq-atvori, ma’naviyati, vatanparvarligining bitmas-tuganmas ko’rinishi edi. Ikkinchi jahon urushi yillarida yaqqol namoyon bo’lgan qudratli vatanparvarlik, o’zbek xalqining insonparvarligi ma’nan sog’lom ekanligidan dalolat beradi. Bolshevistik ma’murlarning ko’pdan-ko’p ruhiy ta’sir ko’rsatishiga, mustabid tuzumning ateistik va ma’naviy tazyiqiga qaramasdan, o’zbek xalqi o’zining chuqur milliy-ma’naviy negizlarini saqlab qoldi. Bu o’zbekning ko’p ming yillik tarixi va insonparvarlik an’analariga, umuminsoniy va milliy qadriyatlariga uzviy ravishda singib ketishida ko’zga yaqqol tashlandi.Ikkinchi jahon urushi yillarida fashizmga qarshi qo’lga qurol olib jang qilgan o’zbekistonlik jangchilarning umumiy tarkibidan 263 000 dan ziyodi halok bo’lgan, 132 670 kishi bedarak yo’qolgan, 60 452 vatandoshimiz (ota-bobolarimiz) urushdan nogiron bo’lib qaytgan (bu oddiy ko’rinishi mumkin, biroq bir barmog’imizga tikan sanchilsinchi, og’rig’i butun tanamizni egallaydi). Shuningdek, o’ng minglab yurtdoshlarimiz o’zbekistonlik jangchilar asirlik va tutqunlikda bo’lganlar.Umuman, SSSR bo’yicha urush davrida fashistlar qo’lida 6,2 mln. kishi asirlikda bo’lgan. Urush oxiriga kelib ulardan 4 mln. kishi halok bo’lgan. Ularning 60% dan ko’prog’i GULAG qamoqxonalariga tashlangan. Aybsiz surgun qilinib, sovet konslagerlariga jo’natilgan yoki otib tashlanganlar, bular orasida bizning vatandoshlarimiz ham oz emas edi. Taxminiy hisob-kitoblarga qaraganda, o’zbekistonlik harbiy asirlardan 15 mingdan ortig’i sovet konslagerlariga yuborilgan.Insoniyat ko’rgan urushlar ichida eng dahshatlisi deya e’tirof etiladigan Sovet-german urushi tarix sahifalariga kirgani bejiz emas, albatta. Fashistlar bosqinchiligining dastlabki kunlaridan boshlab o’zlari uchun kutilmaganda aholining faol qarshilik ko’rsatishiga duch keldilar. Fashizmga qarshi kurashning barcha frontlarida bo’lgani kabi, partizanlar harakatida ham o’zbek xalqining shonli farzandlari mardonavor ishtirok etganliklarini aytib o’tmaslik sira ham mumkin emas, aksincha, bu kabi aziz vatanparvar vatandoshlarimizni esga olish har bir o’zbekman degan insonga faxr ulashadi.O’zbekistonlik partizanlarning ko’p kishilik otryadi behisob jafo chekkan Leningrad partizanlar brigadasi tarkibida bo’ldi. 1942 yil fevralda mazkur brigada rayon markazida va temir yo’l stansiyasida joylashgan dushman garnizonini tor-mor keltirish yuzasidan ajoyib g’oya o’ylab chiqdi.Aynan o’sha hududdagi fashistlar katta kuchga edilar. O’ylab chiqilgan g’oya tunda amalga oshirildi. Ertasi kuni peshinda dushman garnizoni tor-mor keltirildi (tarixiy ma’lumotlarga asoslansak, o’ylab chiqilgan g’oya oddiy o’zbek kolxozchisidan chiqqan g’oya edi, g’oyaning asl mag’zi - yuborilgan ayg’oqchi fashistlarning qaynab turgan choylariga giyohlardan tayyorlangan uyqu keltiruvchi giyoh qoldiqlarini soladi, choyni iste’mol qilgan fashistlar armiyasi va zobitlari uyquga ketadi.Harbiy holatda bir irfon ibora bor, tunda hujum qilmaslik, bizni andishali o’zbeklarimiz bunga ham amal qilgan, shu sabab erta tongda osmon oqarishi bilan hujumga o’tib, tunda dushman qo’shinlari uxlab yotganda tayyorlab qo’ygan pistirmalari va ajoyib g’oyalarini amalga oshiradilar. Bu ishlab chiqilgan g’oyani amalga oshirishda vatanimizdan Odamboy Murodov, Nig’mon Rajabov, Yunus Nig’matullinlar alohida o’rin egallab jonbozlik ko’rsatishgan. Natijada 650 nemis askari va zobiti, yirik o’q-dori ombori yo’q qilinadi, 13 ta dzoti ishdan chiqariladi. Shelon daryosi ustidagi ko’prik portlatilib, dushman o’tadigan yo’l izdan chiqarildi. Bu kabi jasoratga jazm etgan vatandoshlarimiz hozirgi kunda ham hech bir insonning qalbidan chiqmay, avloddan-avlodlarga faxr-iftixor ulashib mangu yod etib kelinadilar. Ikkinchi jahon urushidagi bu g’alaba, millionlab begunoh insonlarning, jumladan O’zbekiston xalqining haddan ziyod mashaqqatli mehnati va buyuk insonparvarligi tufayli qo’lga kiritilgan.O’zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgach, 35 jildli Xotira kitobi tayyorlanib nashr qilindi, front va front ortida mardonavor jasorat ko’rsatgan buyuk bobokalonlarimiz nomlari shu kitobga kiritildi. Toshkentdagi “Mustaqillik maydoni” xiyobonida maxsus majmua (2000) qurildi. 9 may - g’alaba kuni jannatmakon yurtimizda Xotira va Qadrlash kuni sifatida har yili nishonlanadigan bo’ldi.Allohga ming shukurki, O’zbekistonimizda tinchlik va osoyishtalik. Agar ta’rif joiz bo’lsa “O’ZBEKISTON - TINCHLIK VA FAROVONLIK YURTI” deyishga to’la haqlimiz. Chunki Vatanimiz har bir fuqarosining tilida ham, dilida ham “Yurtimizda tinchlik bo’lsin!” degan doimiy ezgu niyat sado beradi. Zero, biz tangrining oliy ne’mati - TINChLIK tufayli to’kin dasturxon atrofida to’kis oila bo’lib, shirin orzular, erishajak yuksak marralarga mustahkam ishonch bilan yashayapmiz.Shu bois dunyo mamlakatlari ichida osoyishta mamlakatning eng baxtli yoshlarimiz degan sharafli maqomga loyiqmiz. Bizning asosiy vazifamiz - bir lahza ham ogohlikni yo’qotmaslik, loqaydlikka berilmaslik, bir-birimizga do’stlarcha mehr-shafqat ko’zi bilan qarash, ma’naviyat yo’lini ko’ra bilish, doimo shukr va qanoat bilan yashash, ona tuprog’imizning har bir zarrasini ko’z qorachig’idek asrab-avaylash, har jihatdan barkamollikka intilishdir. Bu – har bir o’zbek farzandining chinakam e’tiqodidir. Ahmadova Zebiniso Shavkatovna, BuxDU Tarixshunoslik, manbashunoslik va tarixiy tadqiqot usullari mutaxassisligi 1-bosqich magistranti, Navoiy nomidagi davlat stipendiyasi sovrindori
