В связи с дальнейшим рынком развития рынка ипотечных кредитов, поправкам и дополнениям к некоторым законодательным действиям Республики Узбекистан
24.02.2025
Qonunchilik palatasi tomonidan 2024-yil 10-sentabrda qabul qilingan
Senat tomonidan 2024-yil 19-dekabrda ma’qullangan
Keyingi yillarda mamlakatimizda aholining uy-joyga bo‘lgan talabini qanoatlantirish, hududlarda fuqarolarning yashash sharoitlarini yaxshilash va ipoteka krediti bozorini rivojlantirish bo‘yicha izchil chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda.
Shu bilan birga aholining keng qatlamlari uchun bozor prinsiplariga asoslangan ipoteka kreditlaridan foydalanish imkoniyatlarini oshirish maqsadida garov shartnomasi va garov xati bo‘yicha huquqlarni rasmiylashtirish, ularni ro‘yxatga olish va uchinchi shaxslarga berish jarayonlarini takomillashtirish zarurati yuzaga kelmoqda.
Ushbu Qonun bilan “Ipoteka to‘g‘risida”gi, “Qimmatli qog‘ozlar bozori to‘g‘risida”gi, “To‘lovga qobiliyatsizlik to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonunlariga ipoteka munosabatlariga elektron garov xatini joriy etishni, bunday garov xati bilan ta’minlangan majburiyatlarni bajarishni, u bo‘yicha huquqlarni boshqa shaxsga o‘tkazishni va undan foydalanishga doir boshqa mexanizmlarni belgilashni, shuningdek talab qilish huquqlari hamda garov xati tugatish massasiga kiritilmasligini nazarda tutuvchi o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritilmoqda.
Ushbu Qonun ipoteka bo‘yicha garov xatlari aylanishini yanada rivojlantirishga, aholiga berilgan ipoteka kreditlarini takror moliyalashtirish uchun yangi imkoniyatlar yaratishga, ipoteka kreditini berishning zamonaviy bozor tizimini shakllantirishga xizmat qiladi.
1-modda. O‘zbekiston Respublikasining 2006-yil 4-oktabrda qabul qilingan “Ipoteka to‘g‘risida”gi O‘RQ-58-sonli Qonuniga (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining Axborotnomasi, 2006-yil, № 10, 535-modda; 2010-yil, № 9, 337, 340-moddalar; 2015-yil, № 8, 312-modda; 2017-yil, № 10, 605-modda; 2018-yil, № 1, 4-modda, № 4, 224-modda; 2019-yil, № 10, 671-modda; 2020-yil, № 1, 3-modda; 2021-yil, 4-songa ilova; 2022-yil, № 6, 570, 577-moddalar; 2023-yil, № 10, 795-modda) quyidagi o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritilsin:
1) 14-moddaning:
uchinchi qismidagi “nomi yozilgan qimmatli qog‘oz” degan so‘zlar “nomi yozilgan noemissiyaviy qimmatli qog‘oz” degan so‘zlar bilan almashtirilsin;
beshinchi, oltinchi va yettinchi qismlari quyidagi mazmundagi beshinchi — o‘n to‘rtinchi qismlar bilan almashtirilsin:
“Garov xati ipotekaga qo‘yuvchi tomonidan, agar u bu majburiyatda ishtirok etmaydigan uchinchi shaxs (ashyoviy kafil) bo‘lsa, shuningdek ipoteka bilan ta’minlangan majburiyat bo‘yicha qarzdor tomonidan qog‘oz (bundan buyon matnda hujjatli garov xati deb yuritiladi) yoki elektron (bundan buyon matnda elektron garov xati deb yuritiladi) shaklda tuziladi va ro‘yxatdan o‘tkazuvchi organga yuboriladi.
Elektron garov xati Yagona interaktiv davlat xizmatlari portalida elektron garov xati shaklini to‘ldirish orqali rasmiylashtiriladi.
Garov xati ro‘yxatdan o‘tkazuvchi organ tomonidan ipoteka davlat ro‘yxatidan o‘tkazilganidan keyin rasmiylashtiriladi.
Hujjatli garov xati rasmiylashtirilganidan keyin dastlabki ipotekaga oluvchiga beriladi.
Elektron garov xati rasmiylashtirilganidan keyin “Qimmatli qog‘ozlar markaziy depozitariysi” aksiyadorlik jamiyatiga va dastlabki ipotekaga oluvchiga yuboriladi.
Hujjatli garov xatini saqlash va u bo‘yicha huquqlarning hisobi ipotekaga oluvchi tomonidan, elektron garov xatini saqlash va u bo‘yicha huquqlarning hisobi esa “Qimmatli qog‘ozlar markaziy depozitariysi” aksiyadorlik jamiyati tomonidan yuritiladi.
Ushbu Qonunda nazarda tutilgan hujjatli garov xati to‘g‘risidagi qoidalar, agar elektron garov xatining mohiyatidan boshqacha tartib kelib chiqmasa, elektron garov xatiga nisbatan ham qo‘llaniladi.
Elektron garov xatini berish, saqlash, unga bo‘lgan huquqlarni hisobga olish hamda unga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish tartibi qonunchilikda belgilanadi.
Garov xatlari berilishi ularning emissiyasi hisoblanmaydi va qimmatli qog‘ozlar to‘g‘risidagi qonunchilik talablariga muvofiq davlat ro‘yxatidan o‘tkazilmaydi.
Garov xati ipoteka bilan ta’minlangan majburiyat bajarilguniga qadar istalgan paytda tuzilishi va ipotekaga oluvchiga berilishi mumkin”;
2) 16-modda:
birinchi qismining:
birinchi xatboshisi quyidagi tahrirda bayon etilsin:
“Garov xatida quyidagilar ko‘rsatilishi kerak”;
o‘ninchi xatboshisi quyidagi tahrirda bayon etilsin:
“ipoteka belgilangan ko‘chmas mulkning pulda ifodalangan qiymati”;
quyidagi mazmundagi o‘n oltinchi xatboshi bilan to‘ldirilsin:
“garov xatining identifikatsiya raqami, shu jumladan elektron garov xati uchun QR-kod (matritsali shtrix kod)”;
ikkinchi qismi quyidagi tahrirda bayon etilsin:
“Ushbu moddaning birinchi qismida ko‘rsatilgan ma’lumotlar va shartlardan biron-biri mavjud bo‘lmaganda garov xati ro‘yxatdan o‘tkazuvchi organ tomonidan rasmiylashtirilmaydi”;
to‘rtinchi va beshinchi qismlari quyidagi tahrirda bayon etilsin:
“Hujjatli garov xatining o‘zida yangi egalik qiluvchilar va ipoteka bilan ta’minlangan majburiyat qisman bajarilganligi haqida belgilar (garovga o‘tkazishga doir maxsus yozuv) qo‘yish yoxud boshqa zarur ma’lumotlarni yozish uchun joy yetarli bo‘lmaganda hujjatli garov xatiga qo‘shimcha varaq biriktiriladi, undagi yozuvlar va belgilar hujjatli garov xatida boshlanib, ushbu varaqda tugaydigan tarzda joylashtiriladi.
Hujjatli garov xatining barcha varaqlari bir butun hujjatni tashkil etadi. Ularga tartib raqamlari qo‘yilgan va ular ro‘yxatdan o‘tkazuvchi organning muhri bilan muhrlangan bo‘lishi kerak. Hujjatli garov xatining alohida varaqlari bitimlar narsasi bo‘lishi mumkin emas”;
3) 17-modda:
quyidagi mazmundagi ikkinchi qism bilan to‘ldirilsin:
“Elektron garov xatiga o‘zgartirishlar kiritish garov xatining qonuniy egasi va garovga qo‘yuvchi tomonidan elektron garov xatiga o‘zgartirishlar kiritish to‘g‘risidagi kelishuv (qo‘shimcha kelishuv) shaklini Yagona interaktiv davlat xizmatlari portalida to‘ldirish orqali amalga oshiriladi”;
ikkinchi — beshinchi qismlari tegishincha uchinchi — oltinchi qismlar deb hisoblansin;
to‘rtinchi qismidagi “Garov xati bekor qilingan” degan so‘zlar “Hujjatli garov xati bekor qilingan” degan so‘zlar bilan almashtirilsin;
beshinchi qismidagi “garov xati” degan so‘zlar “hujjatli garov xati” degan so‘zlar bilan almashtirilsin;
oltinchi qismi quyidagi tahrirda bayon etilsin:
“Bekor qilingan elektron garov xati o‘rniga berilgan yangi elektron garov xati ro‘yxatdan o‘tkazuvchi organ tomonidan “Qimmatli qog‘ozlar markaziy depozitariysi” aksiyadorlik jamiyatiga va elektron garov xatining qonuniy egasiga yuboriladi”;
4) 19-moddaning birinchi qismidagi “Garov xatining” degan so‘zlar “Hujjatli garov xatining” degan so‘zlar bilan almashtirilsin;
5) 20-moddaning matni quyidagi tahrirda bayon qilinsin:
“Garov xatining qonuniy egasi shartnomada yoki qonunchilikda nazarda tutilgan o‘z huquqlarini amalga oshirayotganda garov xatini tegishli huquq qaysi shaxsga nisbatan amalga oshirilayotgan bo‘lsa, shu majburiyatli shaxsga (qarzdorga yoki ipotekaga qo‘yuvchiga) uning talabiga binoan ko‘rsatishi shart, bundan:
hujjatli garov xati notarius depozitiga topshirilgan;
hujjatli garov xati garovga oluvchiga o‘tkazilgan holda garovga qo‘yilgan;
garov xati elektron tarzda rasmiylashtirilgan hollar mustasno.
Ipotekaga oluvchi ipoteka bilan ta’minlangan majburiyat to‘liq bajarilganidan keyin hujjatli garov xatini ipotekaga qo‘yuvchiga topshirishi, majburiyat qismlarga bo‘lib bajarilgan hollarda esa, uning qisman bajarilishini ipotekaga qo‘yuvchi uchun yetarli va hujjatli garov xatiga kelgusida egalik qilish ehtimoli bo‘lganlar uchun yaqqol ko‘rinib turadigan usulda yoki hujjatli garov xatida majburiyatning qisman bajarilganligi haqida yozib qo‘yish orqali tasdiqlashi shart.
Elektron garov xati bilan ta’minlangan majburiyatlar to‘liq yoki qisman bajarilgan taqdirda garov xatining qonuniy egasi elektron garov xati bo‘yicha majburiyat to‘liq yoki qisman bajarilganligi fakti to‘g‘risida yozuv kiritish uchun “Qimmatli qog‘ozlar markaziy depozitariysi” aksiyadorlik jamiyatiga murojaat qilishi shart.
Hujjatli garov xatining ipotekaga oluvchida turishi yoxud garov xatida ipoteka bilan ta’minlangan majburiyat qisman bajarilganligi haqida belgi yoki boshqacha tarzdagi tasdiqnoma yo‘qligi, agar o‘zgacha hol isbotlanmagan bo‘lsa, bu majburiyat yoki tegishincha uning qismi bajarilmaganligidan dalolat beradi.
Qarzdor o‘z huquqlarini tasdiqlash uchun elektron garov xatining qonuniy egasidan “Qimmatli qog‘ozlar markaziy depozitariysi” aksiyadorlik jamiyati tomonidan belgilangan tartibda berilgan va tasdiqlangan garov xati egasining depo hisobvarag‘idan ko‘chirmani talab qilishga haqli.
Ipoteka bilan ta’minlangan majburiyat bo‘yicha qarzdor o‘z qarzini to‘liq hajmda yoki garov xati bo‘yicha o‘z majburiyatlarini garov xatining qonuniy egasiga yoki garov xatining qonuniy egasi tomonidan shu garov xati bo‘yicha huquqlarni amalga oshirish uchun vakil qilingan shaxsga qarzni uzish rejasiga muvofiq bajarilishi lozim bo‘lgan qismini uzadi.
Garov xati garovida garov xati notarius depozitiga topshirilgan taqdirda, ipoteka bilan ta’minlangan majburiyat bo‘yicha qarzdor qarzni notarius depozitiga kiritgan holda o‘z majburiyatini bajaradi.
Garov xati bo‘yicha majburiyatli shaxs garov xatini ko‘rsatuvchiga garov xati bo‘yicha uning huquqlari amalga oshirilishini rad etishga quyidagi hollarda haqli, agar:
mazkur garov xati bo‘yicha huquqlardan o‘zganing foydasiga voz kechish to‘g‘risidagi bitimni haqiqiy emas deb topish yoki bu bitimning haqiqiy emasligi oqibatlari qo‘llanilishi haqidagi da’vo ko‘rib chiqish uchun sud tomonidan qabul qilingan bo‘lsa;
ko‘rsatilgan hujjatli garov xati uning qonuniy egasi tomonidan yo‘qotilganligi va hujjatli garov xatining dublikati berilganligi munosabati bilan yoxud hujjatli garov xatini yoki uning dublikatini berish tartibi hujjatli garov xati bo‘yicha majburiyatli shaxslar javob bermaydigan tarzda buzilganligi munosabati bilan haqiqiy bo‘lmasa.
Agar o‘zgacha hol isbotlanmagan yoki ushbu Qonunda boshqacha tartib belgilanmagan bo‘lsa, hujjatli garov xatining u bo‘yicha majburiyatli shaxslardan istalgan birida yoki ro‘yxatdan o‘tkazuvchi organda turganligi ipoteka bilan ta’minlangan majburiyat bajarilganligidan dalolat beradi. Hujjatli garov xati qaysi shaxsning egaligiga o‘tib qolsa, o‘sha shaxs garov xatining boshqa majburiyatli shaxslarini bu haqda darhol yozma shaklda xabardor qilishi shart.
Ushbu Qonunga muvofiq hujjatli garov xati bekor qilingan hollarda, ro‘yxatdan o‘tkazuvchi organ hujjatli garov xatini olishi bilan darhol uning yuz tarafiga “qarz uzilgan” degan muhrni bosish orqali yoki hujjatli garov xatining muomalada bo‘lishi imkoniyatiga yo‘l qo‘yilmaydigan boshqacha tarzda uni bekor qiladi, bundan hujjatli garov xatini yo‘q qilish mustasno”;
6) 21-modda:
nomidagi “garov xati” degan so‘zlar “hujjatli garov xati” degan so‘zlar bilan almashtirilsin;
birinchi qismining birinchi xatboshisidagi “garov xati” degan so‘zlar “hujjatli garov xati” degan so‘zlar bilan almashtirilsin;
ikkinchi qismidagi “garov xatining” degan so‘zlar “hujjatli garov xatining” degan so‘zlar bilan almashtirilsin;
uchinchi qismidagi “garov xatining” degan so‘zlar “hujjatli garov xatining” degan so‘zlar bilan almashtirilsin;
to‘rtinchi, beshinchi va oltinchi qismlari quyidagi tahrirda bayon etilsin:
“Hujjatli garov xatining dublikati ro‘yxatdan o‘tkazuvchi organ tomonidan hujjatli garov xatini yo‘qotgan shaxsga topshirish orqali beriladi.
Hujjatli garov xatining dublikati yo‘qolgan hujjatli garov xatiga to‘liq muvofiq bo‘lishi kerak.
Hujjatli garov xatining dublikati yo‘qolgan garov xatiga muvofiq emasligi munosabati bilan yuzaga kelgan zararlar uchun javobgarlik ro‘yxatdan o‘tkazuvchi organ zimmasida bo‘ladi. Agar bu nomuvofiqlik uchun hujjatli garov xati bo‘yicha majburiyatli shaxslar javobgar bo‘lsa, ular hujjatli garov xati dublikati qonuniy egasining ushbu hujjatli garov xati bo‘yicha huquqlarni amalga oshirishini mazkur nomuvofiqlik munosabati bilan rad etishga haqli emas”;
7) 34-modda:
uchinchi qismidagi “Garov xati” degan so‘zlar “Hujjatli garov xati” degan so‘zlar bilan almashtirilsin;
to‘rtinchi qism quyidagi tahrirda bayon etilsin:
“Garov xatining yangi egasi to‘g‘risidagi belgi hujjatli garov xatida ko‘rsatilgan ipotekaga oluvchi tomonidan, agar bu birinchi yozuv bo‘lmasa, oldingi belgida ko‘rsatilgan hujjatli garov xatining egasi tomonidan imzolanishi kerak”;
quyidagi mazmundagi beshinchi qism bilan to‘ldirilsin:
“Elektron garov xatlari bo‘yicha huquqlarni boshqa shaxsga o‘tkazish depo hisobvarag‘iga tegishli yozuv kiritish orqali amalga oshiriladi. Elektron garov xatiga doir huquqlar oluvchining depo hisobvarag‘iga tegishli yozuv kiritilgan paytdan e’tiboran unga o‘tadi va depo hisobvarag‘idan ko‘chirma bilan tasdiqlanadi”;
beshinchi — o‘ninchi qismlari tegishincha oltinchi — o‘n birinchi qismlar deb hisoblansin;
to‘qqizinchi qism quyidagi tahrirda bayon etilsin:
“Hujjatli garov xatining egasi, agar uning hujjatli garov xatiga bo‘lgan huquqlari garov xati bo‘yicha huquqlarni boshqa shaxsga o‘tkazishga doir bitimga hamda hujjatli garov xatiga uning oldingi egasi kiritgan oxirgi belgiga asoslansa, u hujjatli garov xatining qonuniy egasi deb hisoblanadi. Agar hujjatli garov xati garovga o‘tkazishga doir maxsus yozuvlarni kiritgan biron-bir shaxsning egaligidan o‘g‘irlanishi natijasida yoki bu shaxsning xohish-irodasidan tashqari boshqacha tarzda chiqib ketgan, hujjatli garov xatining egasi unga ega bo‘layotganda buni bilganligi yoki bilishi lozim ham bo‘lganligi isbotlangan bo‘lsa, u garov xatining qonuniy egasi deb hisoblanmaydi”;
quyidagi mazmundagi o‘ninchi qism bilan to‘ldirilsin:
“Elektron garov xati berilgan taqdirda, elektron garov xatining egasi, agar uning garov xatiga bo‘lgan huquqlari depo hisobvarag‘i bo‘yicha yozuv bilan tasdiqlangan bo‘lsa, u elektron garov xatining qonuniy egasi deb hisoblanadi”;
o‘ninchi va o‘n birinchi qismlari tegishincha o‘n birinchi va o‘n ikkinchi qismlar deb hisoblansin;
8) 35-moddaning:
birinchi qismi “o‘tkazish orqali” degan so‘zlardan keyin “yoki o‘tkazmasdan” degan so‘zlar bilan to‘ldirilsin;
beshinchi qismi quyidagi tahrirda bayon etilsin:
“Garov xatini garovga olish to‘g‘risidagi shartnomada taraflar garovga oluvchining muayyan muddat o‘tganidan keyin garov xatini sotib, tushgan puldan uning garovi bilan ta’minlangan majburiyat summasini ushlab qolish huquqini nazarda tutishi mumkin. Bu holda ushbu huquq garov xatidagi garov narsasini o‘tkazish to‘g‘risidagi maxsus yozuvda nazarda tutilgan bo‘lishi kerak”.
2-modda. O‘zbekiston Respublikasining 2008-yil 22-iyulda qabul qilingan “Qimmatli qog‘ozlar bozori to‘g‘risida”gi O‘RQ-163-sonli Qonuniga (O‘zbekiston Respublikasining 2015-yil 3-iyunda qabul qilingan O‘RQ-387-sonli Qonuni tahririda) (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining Axborotnomasi, 2015-yil, № 6, 227-modda; 2018-yil, № 1, 1-modda; 2019-yil, № 1, 5-modda, № 3, 166-modda, № 4, 199-modda, № 12, 891-modda; 2020-yil, № 7, 449-modda, № 10, 593-modda; 2021-yil, № 1, 13-modda, 4-songa ilova, № 10, 968, 973-moddalar; 2022-yil, № 3, 217-modda; 2023-yil, № 4, 272-modda; 2024-yil, № 2, 111-modda) quyidagi o‘zgartirishlar kiritilsin:
1) 3-moddaning qirqinchi xatboshisidagi “emissiyaviy” degan so‘z chiqarib tashlansin;
2) 6-modda:
quyidagi mazmundagi ikkinchi qism bilan to‘ldirilsin:
“Ushbu modda birinchi qismining ikkinchi xatboshisida nazarda tutilgan shartlar ipotekani qayta moliyalashtirish tashkilotlariga nisbatan tatbiq etilmaydi”;
ikkinchi, uchinchi va to‘rtinchi qismlari tegishincha uchinchi, to‘rtinchi va beshinchi qismlar deb hisoblansin;
3) 39-modda birinchi qismining o‘n to‘rtinchi xatboshisidagi “emissiyaviy” degan so‘z chiqarib tashlansin.
3-modda. O‘zbekiston Respublikasining 2022-yil 12-aprelda qabul qilingan O‘RQ-763-sonli “To‘lovga qobiliyatsizlik to‘g‘risida”gi Qonuni (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining Axborotnomasi, 2022-yil, № 4, 338-modda; 2023-yil, № 11, 923-modda; 2024-yil, № 1, 5-modda, № 8, 823-modda) 146-moddasi ikkinchi qismining to‘rtinchi xatboshisi “garov narsasi” degan so‘zlardan keyin “shu jumladan garovga berilgan talab qilish huquqlari hamda garov xatlari” degan so‘zlar bilan to‘ldirilsin.
4-modda. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi:
hukumat qarorlarini ushbu Qonunga muvofiqlashtirsin;
respublika ijro etuvchi hokimiyat organlari ushbu Qonunga zid bo‘lgan o‘z normativ-huquqiy hujjatlarini qayta ko‘rib chiqishlari va bekor qilishlarini ta’minlasin;
ushbu Qonunning ijrosini, ijrochilarga yetkazilishini hamda mohiyati va ahamiyati aholi o‘rtasida tushuntirilishini ta’minlasin.
5-modda. Ushbu Qonun rasmiy e’lon qilingan kundan e’tiboran kuchga kiradi.
O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti Sh. MIRZIYOYEV
Toshkent sh.,
2025-yil 12-fevral,
O‘RQ-1028-son
(Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 13.02.2025-y., 03/25/1028/0138-son)
