Bugun mamlakatimizda davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish va modernizatsiya qilish bo‘yicha olib borilayotgan keng ko‘lamli islohotlar davlatimiz siyosatining ustuvor yo‘nalishiga aylanib bormoqda. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev tomonidan ilgari surilgan Harakatlar strategiyasi asosida qisqa muddat ichida mamlakatimizda ko‘plab tarixiy o‘zgarishlar amalga oshirilidi. Eng muhimi, istiqbolli islohotlar va ularning natijalari jamiyatimizning barcha jabhasini birdek qamrab oldi. Buning amaliy natijalari ham shunga mos ravishda ulkan o‘zgarishlarga olib kelmoqda. Jumladan, davlat organlari faoliyatining ochiqligini ta’minlash hamda davlat xizmatlari ko‘rsatish tizimini takomillashtirish maqsadida elektron portallar va ma’lumotlar bazalarining yaratilishi, ruxsat beruvchi hujjatlar, litsenziya olishni soddalashtirish uchun maxsus veb-saytlarning ishga tushirilishi, davlat xizmatlarini qayta ko‘rib chiqish va optimallashtirish tufayli tadbirkorlik subyektlarini ro‘yxatga olishning tartib-taomillarini to‘rt marta, ro‘yxatga olish uchun zarur vaqtning esa 30 daqiqagacha qisqartirilishi bunga misol bo‘la oladi. Ammo, o‘tgan yillar davomida amalga oshirilgan keng ko‘lamli ishlarning xolis tahlili, davlat boshqaruvi organlari faoliyati, aholi bilan ochiq hamda to‘g‘ridan-to‘g‘ri muloqot natijalari mavjud muammo va kamchiliklarni tizimli hal etishga ehtiyoj mavjudligini ko‘rsatdi. O‘zbekiston Respublikasida sud-huquq islohotlari o‘tkazilishining bugungi kun bosqichida mavjud bo‘lgan muammoli va dolzarb masalalardan biri bo‘lib, ma’muriy tartib-taomillarning davlat organlari tomonidan amalga oshirilishini tartibga soluvchi yagona bir tizimlashtirilgan qonun normasining mavjud emasligi edi.Buning natijasida ro‘yxatdan o‘tkazish, litsenziyalash, sertifikatlash va boshqa shunga o‘xshash ma’muriy tartib-taomillarning huquqiy jihatlari ma’muriy tartib-taomillarning yagona tamoyillari va talablari aks ettirilmagan turli xil normativ-huquqiy hujjatlarning normalari bilan tartibga solinib kelinayotgan edi. Hozirgi ilg‘or xorijiy davlatlarning qonunchilik tajribasidan kelib chiqib hamda milliy qonun hujjatlari va huquqni qo‘llash amaliyotiga muvofiq, ma’muriy tartib-taomillarni amalga oshirishni tartibga soluvchi normalarni tizimlashtirish va takomillashtirish borasida yangi qonun ishlab chiqilish belgilangan edi.2017-2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasinining “Faol tadbirkorlik, innovatsion g‘oyalar va texnologiyalarni qo‘llab-quvvatlash yili”da amalga oshirilishi kutilayotgan davlat dasturining “Qonun ustuvorligini ta’minlash va sud-huquq tizimini yanada isloh qilishning ustuvor yo‘nalishida “Ma’muriy tartib-taomillar to‘g‘risida”gi Qonun[1] qabul qilinishi rejalashtirilgan edi. Ushbu huquqiy hujjat Qonun Qonunchilik palatasi tomonidan 2017-yil 14-dekabrda qabul qilinib, Senat tomonidan 2017-yil 20-dekabrda ma’qullandi va O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tomonidan 2018-yil 8-yanvar kuni imzolandi. Qonun 7 bob, 88 moddani o‘z ichiga oladi.“Ma’muriy tartib-taomillar to‘g‘risida”gi Qonun qabul qilinishining asosiy omillari sifatida quyidagilarni sanab o‘tishimiz mumkin: birinchidan, ma’muriy hujjatlarni qabul qilish jarayonining standartlashishi vayengillashtirilishi;ikkinchidan, davlat organlarining fuqarolar va tashkilotlar bilan bo‘lgan munosabatlari qonuniyligi va shaffofligining oshirilishi;uchinchidan, ma’muriy hujjatlarning ishlab chiqilishi, qabul qilinishi va bajarilishining zamonaviy texnologiyalarini kiritish asosida davlat xizmatlarining yanada sifatli ko‘rsatilishi uchun sharoitlar yaratilishi;to‘rtinchidan, ma’muriy tartib-taomillar sohasida vujudga kelayotgan munosabatlarning tartibga solinishining tizimliligi va uyg‘unligining ta’minlanishi;beshinchidan, ma’muriy tartib-taomillar amalga oshirilishining ta’sirchan tashkiliy-huquqiy asoslarining yaratilishi;yettinchidan, ma’muriy to‘siq va cheklovlarni bartaraf etilishi, sifatli davlat xizmatlarini ko‘rsatishga sharoit yaratilishi, davlat organlari tomonidan ma’muriy hujjatlarning ishlab chiqilishi, qabul qilinishi va bajarilishining aniq tezkor mexanizmining ta’minlanishi;sakkizinchidan, korrupsiyaga qarshi kurashish vositasi sifatida davlat organlari va mansabdor shaxslarining faoliyatida shaffoflikning ta’minlanishi.Rasmiy e’lon qilingan kundan e’tiboran bir yildan keyin kuchga kirishi kutilayotgan qonun turli ma’muriy qarorlarni qabul qilish jarayonini standartlashtirish va yengillashtirish orqali davlat organlarining fuqarolar va tashkilotlar bilan bo‘lgan munosabatlari qonuniyligini ta’minlash va shaffofligini oshirishga xizmat qilishi kutilmoqda. Mazkur qonunda davlat organlari fuqarolarga xizmat ko‘rsatish jarayonidagi tartib-taomillar, bu jarayon qanday amalga oshirilishi kerakligi aks ettirilgan. Qonun ushbu muammolarni tizimli hal qilgan holda, ijro etuvchi hokimiyat organlari faoliyatining shaffofligi hamda ochiqligini ta’minlash, jismoniy va yuridik shaxslarga axborot taqdim qilishning zamonaviy shakllarini joriy etish, jamiyat hamda biznes bilan o‘zaro hamkorlik qilishda ortiqcha ma’muriy sarf-xarajatlarga barham berish imkonini yaratadi. Mazkur qonun loyihasida ma’muriy tartib-taomillarni amalga oshirish borasida umumiy normalar mustahkamlab qo‘yilgan.Qonunda qonuniylik, mutanosiblik, ishonchlilik, ma’muriy tartib-taomillarning ochiqligi, shaffofligi va tushunarliligi, manfaatdor shaxslar huquqlarining ustunligi; byurokratik rasmiyatchilikka yo‘l qo‘yilmasligi, mazmunan qamrab olish, ma’muriy ish yuritishning “bir darcha” orqali amalga oshirilishi, teng huquqlilik; ishonchning himoya qilinishi, ma’muriy ixtiyoriylikning (diskretsion vakolatning) qonuniyligi, tekshirish[2] singari asosiy tamoyillarga amal qilinishi ta’kidlangan.Ma’muriy tartib-taomillar bilan tartibga solingan ma’muriy ishlarni ko‘rib chiqish, ma’muriy hujjatni qabul qilish, shuningdek uni qayta ko‘rib chiqish jarayonlari ma’muriy ish yuritish asnosida amalga oshirilishi nazarda tutilib, ma’muriy ish yuritishda: Ma’muriy ishning hal qilinishiga ko‘maklashadigan shaxslar (guvohlar, ekspertlar, mutaxassislar, tarjimonlar va boshqalar) ma’muriy ish yuritishga ma’muriy organ tomonidan o‘z tashabbusi bilan yoki manfaatdor shaxslar tashabbusi bilan jalb qilinadi.Ushbu Qonun normativ-huquqiy hujjatlarni tayyorlash va qabul qilish, soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni undirish, davlat xizmatini o‘tash, referendumlar, saylovlar o‘tkazish, mudofaa, jamoat xavfsizligi va huquq-tartibot sohasida, shuningdek tezkor-qidiruv faoliyati, surishtiruv, dastlabki tergov, jinoiy majburlov choralarini qo‘llash bilan bog‘liq bo‘lgan boshqa faoliyat, sud ishini yuritish, ma’muriy huquqbuzarliklar to‘g‘risidagi ishlarni yuritish sohasida yuzaga keladigan munosabatlarga nisbatan tatbiq etilmasligi bayon etilgan. Mazkur Qonunda ko‘rsatilishicha ma’muriy ish yuritishni boshlash uchun manfaatdor shaxsning arizasi (shikoyati) ma’muriy organning arizasi asos bo‘ladi. Ma’muriy organga topshiriladigan ariza shakli va mazmuniga asosiy talablar o‘rnatilgan. Hozirgi kunga qadar davlat organlari hamda jismoniy va yuridik shaxslar orasidagi munosabatlar turli qonunlar va qonunosti hujjatlari bilan tartibga solinib kelinayotgan edi. Ular orasidan “Jismoniy va yuridik shaxslarning murojaatlari to‘g‘risida”, “Faoliyatning ayrim turlarini litsenziyalash to‘g‘risida”, “Mahsulotlar va xizmatlarni sertifikatlashtirish to‘g‘risida”, “Tadbirkorlik faoliyati sohasidagi ruxsat berish tartib-taomillari to‘g‘risida”, “Axborot olish kafolatlari va erkinligi to‘g‘risida”, “Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyatining ochiqligi to‘g‘risida”gi va boshqa qonunlarni qayd etib o‘tsa bo‘ladi. Ulardagi tartiblarning turlicha ekanligi davlat organlari tomonidan qarorlar qabul qilishda vakolat doirasida majburiyatlarni bajarmaslik, og‘zaki topshiriqlar asosida ishlash kabi holatlarni keltirib chiqarayotgan edi. Endilikda fuqaro vijdonan harakat qilgan, o‘z majburiyatlarini mazmunan bajargan bo‘lsa, davlat organlari tomonidan rasmiy qoidalar bajarilmadi, degan turli bahonalar bilan uning murojaatini rad etish yoki turli cheklovlar o‘rnatish taqiqlanadi. Fuqarolarning ma’muriy organga topshiriladigan ariza shakli va mazmuniga asosiy talablar o‘rnatilgan bo‘lib, unga binoan ariza beruvchidan qonunchilikda ko‘zda tutilmagan axborotni yoki boshqa hujjatlarni taqdim etishni talab qilish, hamda unga ilova qilinayotgan hujjatlarga qo‘shimcha talablar qo‘yish mumkin emas. Ma’muriy organda arizani ro‘yxatdan o‘tkazishni rad etishga yo‘l qo‘yilmaydi.Huquq doktori, dotsent Jo‘rabek Nematovning fikricha, eng asosiysi ushbu tartiblar shunchaki yana bir yangi o‘ylab chiqarilgan shakl va qoliplar bo‘lib qolmasdan, balki fuqaro va davlat o‘rtasidagi munosabatlarga yangicha yondashuvni, ya’ni davlat organi doimo fuqaroga turli ma’muriy qoidalar orqali xalaqit qilishi emas, balki yordam berishi, ko‘maklashishi, xizmat qilishida aks etadi[3].Qonunning amaliyotga tatbiq etilishi davlat xizmatidagi o‘zboshimchalik, suiiste’mol qilish, korrupsiya va boshqa salbiy holatlarni jiddiy kamaytiradi, ma’muriy jarayonning adolatli bo‘lishiga xizmat qiladi. Ya’ni, ma’muriy qarorning adresatiga ish yuzasidan uning dalil va vajlarini tinglash imkonini taqdim etish, boshqacha qilib aytganda, “tinglanish huquqi” bilan ta’minlash va shu orqali fuqaro bilan muloqot qilish va uni dardini tinglash, dardiga malham bo‘lish va unga xizmat qilishda aks etadi. Shuningdek, davlat xizmatlarini yanada sifatli ko‘rsatishda ma’muriy to‘siq va cheklovlarni bartaraf etishga keng imkoniyatlar yaratadi.Muxtasar qilib aytganda, “Ma’muriy tartib-taomillar to‘g‘risida”gi Qonun davlat xizmatlari ko‘rsatishning yagona tartibini belgilaydigan, uni foydalanuvchilar uchun tushunarli va qulay qiluvchi normativ hujjat bo‘ladi. Bularning barchasi davlat xizmatchilari ish faoliyati samaradorligini oshirish, Prezidentimiz tomonidan ilgari surilgan “Xalq davlat idoralariga emas, davlat idoralari xalqimizga xizmat qilishi kerak”, degan tamoyilni amalda qaror toptirishga xizmat qiladi. Abdullayeva Feruza Sharipovna Turdiyev Bexruz Sobirovich BuxDU Milliy g‘oya, ma’naviyat asoslari va huquq ta’limi kafedrasi o‘qituvchilari [1] 2017-2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha harakatlar strategiyasini “Faol tadbirkorlik, innovatsion g‘oyalar va texnologiyalarni qo‘llab-quvvatlash yili”da amalga oshirishga oid davlat dasturi to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni, Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 23.01.2018 y., 06/18/5308/0610-son[2] http://lex.uz “Ma’muriy tartib-taomillar to‘g‘risida” gi O‘zbekiston Respublikasining Qonuni. // Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 09.01.2018 y., 03/18/457/0525-son[3] Yangi qonun, yangicha yondashuv. // Xalq so‘zi, 10 yanvar, 2018 yil
