Kuni kecha Iordaniya poytaxti Amman shahridagi nufuzli “Xutut va zilol” nashriyot-matbaa uyida Buxoro davlat universiteti tarix fanlari bo‘yicha Ilmiy Seminar raisi Komiljon Rahimov muallifligida tasavvuf tarixi bo‘yicha 470 betdan iborat “Movarounnahr tasavvufi ildizlari (tarixi): ta’limotning shakllanishi va tizimlashtirilishi (VIII–XI asrlar)” nomli darslik-monografiya chop etildi. E’tiborlisi shundaki, ushbu asar Iordaniyadagi Ahli Bayt universiteti bilan hamkorlikda tayyorlangan bo‘lib, darslik sifatida ham foydalaniladi.
Qadimiy Movarounnahr tasavvufning shakllanishi va keng ildiz otgan yurtlardan biri sifatida alohida o‘rin tutadi. Markaziy Osiyo tasavvufi tarixining XII asrgacha bo‘lgan davri, ya’ni so‘fiylik tariqatlari paydo bo‘lishidan avvalgi bosqichi, ushbu ta’limot taraqqiyotida muhim ahamiyat kasb etib, keyingi rivojlanish uchun mustahkam zamin yaratgan.
IX asrda Hakim Termiziy boshlab bergan tasavvufni tizimlashtirish jarayoni X asr oxiri — XI asr boshlariga kelib Kalobodiy Buxoriy va Mustamliy Buxoriylar tomonidan nihoyasiga yetkazildi. Shu tariqa mazkur jarayon XII asrdan boshlab Movarounnahrda va boshqa o‘lkalarda so‘fiylik tariqatlari shakllanishi uchun nazariy asos bo‘lib xizmat qildi.
Monografiyaga so‘zboshida Iordaniya Ahli Bayt universiteti professori, doktor Amin Yusuf Avda hamda Misr Arab Respublikasi Iskandariya universiteti professori, doktor Sa’d Abdulg‘affor quyidagicha ta’rif berishgan:
“Komiljon Rahimovning ushbu monografiyasida Markaziy Osiyo tasavvufi tarixining so‘fiylikkacha bo‘lgan davri, uning o‘ziga xos jihatlari hamda asosiy g‘oyalari atroflicha tadqiq etilgan. Kalobodiy Buxoriy qalamiga mansub ‘At-Ta’arruf’ va Mustamliy Buxoriy bitgan ‘Sharh at-Ta’arruf’ asarlarining tasavvuf manbalari orasidagi o‘rni va ulkan ahamiyati ilmiy asosda yoritilgan.”
Bugungacha jahon sharqshunosligida tasavvuf keng o‘rganilgan bo‘lsa-da, ko‘plab xorijiy tadqiqotchilar mavzuga o‘z mamlakatlari yoki ilmiy-mafkuraviy qarashlaridan kelib chiqqan holda yondashib, Movarounnahr tasavvuf maktabining mavjudligi va uning umumislomiy taraqqiyotdagi o‘rni ko‘pincha e’tibordan chetda qolgan. O‘zbek tasavvufshunosligida esa, asosan XII asrdan — Yassaviya va Hojagon-Naqshbandiya tariqatlari davridan boshlab tadqiqotlar olib borilgan. VIII–XI asrlar qamrab olinmagan edi.
Komiljon Rahimovning ushbu monografiyasi ana shu ilmiy bo‘shliqni to‘ldirib, Movarounnahrda mustaqil Markaziy Osiyo tasavvuf maktabi shakllangani va rivojlanganini ilmiy asosda isbotlab berdi.
Asarda so‘fiy ajdodlarimiz nafaqat amaliy faoliyat bilan shug‘ullangani, balki tasavvufga bag‘ishlangan asarlar yaratib, ta’limotga ilmiy-nazariy tus bergani alohida ta’kidlangan. Bu esa Markaziy Osiyo tasavvufining ilmiy-nazariy maktab sifatida shakllanganini ko‘rsatadi.
Monografiya nafaqat Movarounnahr tasavvufi tarixining ilgari deyarli o‘rganilmagan davrini yoritadi, balki aynan shu davr keyinchalik Xojagon-Naqshbandiya tariqati kabi buyuk tariqatlarning shakllanishi uchun asos bo‘lganini ham ochib beradi.
Komiljon Rahimovning tadqiqotlari xorijda ham keng e’tirof etilmoqda. Masalan, uning:
So‘nggi monografiya esa Markaziy Osiyo tasavvufini o‘rganishda yangicha yondashuvni taqdim etib, kelajakda yangi izlanish va tadqiqotlarga turtki bo‘lishi bilan alohida ahamiyatga ega.
