Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Qatagʼon qurbonlari xotirasi muzeyi va Oʼzbekiston Milliy teleradiokompaniyasi hamkorlikda “Millat fidoyilari” rukni ostida hujjatli-badiiy film tayyorlanmaqda. Ushbu filmda XX asrning birinchi choragida chet elga oʼqishga borgan vadandoshlarimizning stalincha qatagʼonga uchrashi bilan bogʼliq boʼlgan ayanchli taqdiri haqida hikoya qilinadi. Film ijodkorlari Аndijon, Xorazm, Buxoro va Qarshi shaharlarida boʼlib, Germaniyada tahsil olgan vatandoshlarimiz haqidagi arxiv hujjatlariga asoslangan maʼlumotlarni Oʼzbekistonning yangi tarixiga muhrlashga oʼz hissalarini qoʼshmoqdalar.Joriy yilning 6-7 dekabr kunlari “Oʼzbekiston tarixi” telekanali BuxDU tuzilmasidagi Qatagʼon qurbonlari xotirasi muzeyida boʼlib, muzey eksponatlari va “Ular Germaniyada oʼqigan edilar...”, - deb nomlangan ekspozitsiyalar haqida suratga olish ishlarini olib bordilar. Tarixga bir nazar... 1922 yilning kuzida Germaniyaga tahsil olish uchun Buxoro Xalq Respublikasi tomonidan yoʼllangan 55 talaba orasida aka-uka Muhammadjon va Rahmatjon Аvazjonovlar ham bor edi. Muhammadjon 1905 yil, Rahmatjon 1908 yil 7 aprelda Buxoro shahrida yirik savdogar oilasida dunyoga kelgan. 1922 yil sentyabrda Muhammadjon va Raxmatjon Аvazjonovlar ham BXSR tomonidan iqtidorli yoshlar qatorida Germaniyaga taʼlim olishga yuborildi.Ular dastlab Germaniyaning Kyosling shahridagi pedagogika maktabida boshqa buxorolik yoshlar qatorida taʼlim oladi. Muhammadjon oʼrta maxsus shahodatnomani qoʼlga kiritgach, Kottibus shahridagi “Oliy tekstil maktabi”ga tekstilchi-muhandis yoʼnalishiga oʼqishga kiradi. Rahmatjon esa Zarau shahrida joylashgan “Pruss tekstil industriyasi Oliy maktabi”ning tekstilchi-kimyogar yoʼnalishida tahsil ola boshlaydi. 1928 yil iyul oyida oliy maʼlumot toʼgʼrisidagi diplomni qoʼlga kiritgan Rahmatjon Аvazjonov Oʼzbekistonga, 1928 yil avgust oyida esa Muhammadjon Аvazjonov Moskvaga qaytishida. Muhammadjon yosh Oʼzbekistonning yengil sanoati taraqqiyoti uchun yeng shimaradi. Toshkent, Samarqand va boshqa shaharlarda tekstil kombinatlari qurilishi va ishga tushirilishida bosh-qosh boʼldi. Uning soʼnggi ish joyi 1934 yildan Fargʼona tekstil kombinatida bosh injiner va ishlab chiqarish boʼlimi rahbarligi vazifalari boʼldi. Muhammadjon rafiqasi Mahbuba bilan. 1932 yilRahmatjon Moskva shahrida qolib, dastlab Moskva shahridagi “Erkin mehnat” toʼqimachilik fabrikasida, 1930-35 yillarda esa Petr Аlekseevich nomidagi Moskva charm ishlab chiqaruvchilar ittifoqi laboratoriyasida faoliyat olib boradi. 1935 yilga kelib Rahmatjon Toshkentga qaytadi. Toshkent tekstil kombinatda sex boshligʼi, muhandis boʼlib ish boshlaydi...1937 yil 4 sentyabr kuni Raxmatjon Аvazjonov OʼzSSR JK 60, 67 moddalari bilan ayblanib qamoqqa olinadi. 1937 yil 6 sentyabr kuni esa Fargʼona shahar NKVD boshqarmasi tomonidan Muhammadjon Аvazjonov qamoqqa olindi. Аka-uka Muhammadjon va Rahmatjon Аvazjonovlar 1937 yil 1922-28 yillar Germaniyada tuzilgan “Ozod Turkiston” tashkiloti aʼzosi, Germaniyaning josusisi sifatida soxta ayblovlar bilan “Uchlik” sudi aka-uka M. Аvazjonov va R. Аvazjonovlarni barcha mulklari musodara etilib, ularni otuvga buyuradi va hukm oʼsha kunning oʼzida 1938 yil 9 oktyabrda ijro etiladi. Stalincha qatagʼonlarning fosh etilishi jarayonida Muhammadjon va Rahmatjon Аvazjonovlarning ishlari ham qayta koʼrib chiqildi. Rahmatjon Аvazjonov 1957 yil 20 sentyabrda SSSR Oliy Sudining harbiy kollegiyasining qarori asosida oqlandi. 1957 yil 23 sentyabrda SSSR Oliy Sudining harbiy kollegiyasi uning oqlanganligi haqida maxsus Qaror qabul qilinadi. M. Аvezjanovning oqlanganligi haqidagi Qaror 1957 yil 22 oktyabrida uning xotini Mahbuba Аvazjanovaga maʼlum qilindi.Mustaqillik sharofati bilan Germaniyada oʼqigan yurtdoshlarimiz haqida yangi tadqiqotlar qilishga keng imkoniyatlar yaratildi. Filmlar olinmoqda... Tez kunlarda aka-uka Аvazjonovlar haqidagi film xalqimizga namoyish qilinadi degan umiddamiz. BuxDU tuzilmasidagi “Qatagʼon qurbonlari” xotirasi muzeyi direktori А.H. HamroevFotolavhalar: Buxoro davlat universiteti matbuot xizmati xodimi: Javohir Saidov
