OLIY TA‘LIM MUASSASALARI JAMOASIGA NORMATIV-HUQUQIY HUJJATLARNI TA‘SIRChAN VA SAMARALI TARG‘IB QILISh YO‘LLARI Mamlakatimizda istiqlolning dastlabki yillaridan boshlab ta‘lim-tarbiya tizimini tubdan isloh qilishga alohida e‘tibor qaratilib, farzandlarimizning jahon andozalari darajasida zamonaviy bilim va kasb-hunarlarni egallashi, jismonan va ma‘nan yetuk insonlar bo‘lib ulg‘ayishi, ularning qobiliyat va iste‘dodini, intellektual salohiyatini yuzaga chiqarish, yosh avlod qalbida Vatanga sadoqat va fidoyilik tuyg‘ularini yuksaltirish borasida ulkan ishlar amalga oshirilmoqda. Prezidentimizning 2017 yil 7 fevraldagi "O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida"gi farmonida ijtimoiy soha, xususan, ta‘lim va ilm-fan sohalarini takomillashtirish borasida qator vazifalar belgilangan. Hujjatda ta‘lim muassasalarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, yangi ta‘lim muassasalari qurish, mavjudlarini rekonstruktsiya qilish va kapital ta‘mirlash barobarida ularni zamonaviy o‘quv va laboratoriya jihozlari, kompьyuter texnikasi, o‘quv-metodik qo‘llanmalar bilan ta‘minlash nazarda tutilgan. 2017-2021 yillarda oliy ta‘lim tizimini tubdan takomillashtirish dasturini ishlab chiqish, o‘quv dasturlarini yanada zamonaviylashtirish, pullik xizmatlar ko‘rsatish va moliyalashtirishning qo‘shimcha manbalarini izlashda oliy o‘quv yurtlarining vakolatlarini kengaytirish yo‘li bilan ularning mustaqilligi bosqichma-bosqich rivojlantirib boriladi. Keyingi bir yilda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti va Vazirlar Mahkamasining yetmishga yaqin farmon, qaror va farmoyishi qabul qilindi. Bu tom ma‘noda ta‘lim tizimidagi o‘zgarish va yangilanishlar jarayonini boshlab berdi. Ana shu yangilanishlar qatorida shiddat bilan o‘zgarayotgan axborot zamonida ko‘plab qonun va farmonlarning tub mohiyatini anglash, ularning mazmun-mohiyatining to‘laligicha pastki qatlamga yetib borishiga daxldor bir qator kamchiliklar kuzatilgan. Tabiiyki, inson ijtimoiy mavjudot ekan, atrof-muhitdagi axborotni turli shakl va shamoyilda qabul qilishi, uni tafakkur chig‘irig‘idan o‘tkazishi va turlicha tushunishi muqarrar. Shunday ekan, davlatimiz rahbari tomonidan qabul qilinayotgan qaror va farmonlarning tub mohiyatini aholiga yetkazish, OAV orqali aholiga yetkazish, ularga sharh berish kabi vazifalar kuchaytirilgan. Mustaqillik yillarida mamlakatda qonunlar va boshqa normativ-huquqiy hujjatlarni tarqatish, nashr etishni tashkil qilish, normativ-huquqiy hujjatlar matnlarini “O‘zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari ma‘lumotlari milliy bazasi”da lex.uz saytida joylashtirish bo‘yicha ishlarning samaradorligini oshirishga qaratilgan salmoqli chora-tadbirlar amalga oshirildi. Qonun hujjatlarini, jumladan, rasmiy tarqatmalarni tarqatishning yagona mexanizmi va tartibi ilgari mavjud emas edi, tan olish kerak, normativ-huquqiy hujjatlar sharhlarsiz, kontseptsiyasiz va boshqa axborot materiallarisiz nashr etilar, davlat organlarining huquqiy targ‘ibot bo‘yicha faoliyatini samarali muvofiqlashtirish bo‘yicha choralar belgilanmagan edi. Normativ-huquqiy hujjatlarni tarqatish tizimini tubdan takomillashtirish, qonun hujjatlarining mohiyati va ahamiyati to‘g‘risida ijrochilar va aholini huquqiy xabardor qilish sifatini oshirish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Qonun hujjatlarini tarqatish tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori qabul qilindi.Ushbu qaror bilan normativ-huquqiy hujjatlarni tarqatishning yagona tartibini o‘rnatish, bu sohada printsipial yangi yondashuvlarni belgilash, yangi qabul qilinayotgan qonunlar ijrosini tashkil qilish mexanizmlarini mustahkamlash va ularning mohiyati va ahamiyatini aholi o‘rtasida tushuntirish nazarda tutilmoqda. Ayniqsa, oliy ta‘lim muassasalari jamoalariga yangi qabul qilingan qonunlar, boshqa qonun hujjatlarini davlat organlari va boshqa tashkilotlarga to‘g‘ridan-to‘g‘ri ijro etish va amaliyotda qo‘llash uchun rasmiy tarqatma orqali yuborishning yagona tartibi va muddatlari belgilanganligi hamda uni joylarda mutaxassislar tomonidan sharhlanishi, ochiq muloqot tarzida uning negizlarini ochib berilishi, o‘z vaqtida to‘g‘ri va tushunarli qilib bayon qilinish ularning targ‘ibotini kuchaytiradi deb o‘ylaymiz. Ta‘kidlash joizki, bundan buyon tegishli qonunlar qabul qilingandan keyin uning ijrosini, ijrochilarga yetkazish va aholi o‘rtasida mohiyati va ahamiyatini tushuntirishni tashkil etishga mas‘ul bo‘lgan davlat organlari O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasiga kiritilayotgan qonun loyihalari matnlarida ko‘rsatiladi. Ushbu mexanizm yangi qabul qilingan qonunlarning samarali va o‘z vaqtida ijro etilishini ta‘minlashga xizmat qiladi. Yana bir muhim jihati shundan iboratki, normativ-huquqiy hujjatni ishlab chiqish jarayonida tayyorlangan axborot-tahliliy materiallari bilan tanishish imkoniyatining yaratilishidir. Bundan buyon qabul qilingan qonun hujjatlarining huquqiy mazmuni va ahamiyatini targ‘ib qilish ushbu axborot-tahliliy materiallari asosida amalga oshiriladi. Bu esa o‘z navbatida ularning mazmun-mohiyatini to‘liq yetkazishga, aholining huquqiy madaniyati va ongini oshirishga xizmat qiladi. Masalan, normativ-huquqiy hujjat loyihasini ishlab chiqish asosini, uning ahamiyatini, shuningdek qabul qilinishidan kutilayotgan natija bo‘yicha qisqacha ma‘lumotni o‘zida aks ettirgan tushuntirish xati, o‘zgartirish va qo‘shimchalar tushuntirilgan holdagi taqqoslash jadvali Qonun hujjatlari ma‘lumotlari milliy bazasida ham e‘lon qilinadi. Nazarimizda, qonunlarning mazmun-mohiyatini aholiga sifatli va samarali tushuntirish maqsadida targ‘ibot tadbirlari va tushuntirish ishlari mas‘ul davlat organlari tomonidan kuchaytirilishi lozim. Bunda huquqiy targ‘ibot bo‘yicha maxsus guruhlar tuzish, muassasa pedagog va ishchi xodimlari bilan tushuntirish ishlarini olib borish, sohaga daxldor normativ-huquqiy hujjatlar mazmun-mohiyatini targ‘ib qilish orqali ularda huquqiy ongning o‘sishiga erishish asosiy vazifalardan biri deb aytish mumkin. Buning uchun quyidagi tadbirlarni amalga oshirish muhim ahamiyat kasb etadi: Mutaxassislar bilan hamkorlikda uchrashuvlar tashkil qilish; OAVda maqolalar, teleko‘rsatuvlar tayyorlash, axborot materiallari e‘lon qilish; turli broshyura va plakatlar tarqatish hamda boshqalar orqali amalga oshiriladi. Bundan tashqari, huquqiy targ‘ibot va ma‘rifat bo‘yicha ta‘lim muassasalari huquq kafedralari tarkibida huquqni muhofaza qiluvchi organlar, davlat boshqaruvi organlari, ta‘lim muassasalari va boshqa tashkilotlarning vakillari kiritiladigan komissiyalar tashkil etib, muntazam ravishda huquqiy savodxonlik oyligi yohud har oyning ma‘lum bir sanasida ta‘limga oid normativ-huquqiy hujjatlar mazmun-mohiyatini oliy ta‘lim muassasalarining to‘g‘ridan to‘g‘ri pedagoglariga seminarlar shaklida o‘tkazish ham ijobiy natija beradi. Shu bilan birga, mazkur sohada pedagoglarning rolini kuchaytirish maqsadida har yili normativ-huquqiy hujjatlarni bilish darajasini ularning huquqiy savodxonligini ma‘lum mezonlar yordamida baholanishini ham e‘tiborga olish joizdir. Normativ-huquqiy hujjatlarni tarqatishning amaliy mexanizmlarini, shu jumladan, huquqiy axborotni ta‘lim, axborot-kutubxona muassasalarida, ta‘lim muassasalari internet sahifalarida joylashtirishni, individual tarzda oliy ta‘lim muassasalari pedagog va ishchi xodimlariga majburiy tarqatishni, fuqarolik jamiyati institutlarining faol ishtirokida normativ-huquqiy hujjatlarning mazmun-mohiyatini tushuntirish choralarini ko‘rish hamda har qanday huquqiy axborotni zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari yordamida tarqatish tizimini tubdan takomillashtirishga, ijrochilar va aholini qonunchilikning mazmun va mohiyati to‘g‘risida huquqiy xabardor qilishning sifatini yanada oshirishga xizmat qiladi. Kadыrov Arif MaxmudovichBuxoro davlat universiteti prorektori
