2019-yil 19-sentyabr soat 10.00 da Buxoro davlat muzey-qo‘riqxonasi Ark viloyat o‘lkashunoslik muzeyida o‘tkaziladigan “Ahmad Donish – Buxoroning so‘nggi qomusiy olimi” nomli ko‘rgazma ochilishi bo‘lib o‘tdi. Ushbu ko‘rgazmada Buxoro davlat universiteti Tarix va madaniy meros fakulteti mustaqil tadqiqodchilari R. Jumaev, J. Ergashevlar, magistraturada tahsil olayotgan talabalar SH. Jo‘raev, N. Xalikova, N.Sultonovalar va Arxivshunoslik ta’lim yo‘nalishi talabalari ishtirok etishdi. Tadbirni muzey-qo‘riqxonaning ilmiy ishlar bo‘yicha direktor o‘rinbosari J. Xalilov ochib berdi. Tadbirning ochilishidan so‘ng moderator birin ketinlik bilan taklif qilingan mehmonlarga (muzey faxriysi, adabiyotshunos B. Nasimov, Ahmad Donishning duvarasi, professor S. Qurbonov, mustaqil tadqiqodchi R. Jumaev ) so‘z berdi. So‘zga chiqqanlar Ahmad Donish to‘g‘risida quyidagi fikrlarni bildirishdi.Ahmad Donish haqida zamondosh shogirdi Sadri Ziyo quyidagicha fikrlarni aytib o‘tgandi: “Ahmad Donish tengsiz tarixchi, rassomchilikda Kamoliddin Behzodu ikkinchi Mir Shafe’, astronomiya ilmida Ulug‘bek Ko‘ragoniydek, yozuv san’atida Mir Aliga teng keluvchi, musiqada tengsiz usta, tibbiyot ilmida Ibn Sinodek, saxiylikda esa Hotami Toy, nazmda Sa’diy SHeroziy kabi, nasrda esa Husayn Koshifiyga teng kelar edi”.XIX asr ikkinchi yarmida Ahmad Donish demokratik kayfiyatdagi ziyolilar orasidan yuksak ongli, temir irodali shaxs sifatida tarix sahnasida paydo bo‘ladi. Olim o‘tmishda yashab o‘tgan buyuk insonlarning ilmiy fikrlarini qayta-qayta o‘rgandi. Bu bilan o‘zining fikrlarida o‘tmish ilmlarini davom ettirgani va turli sayohat va yangi dunyo bilan tanishish unga o‘z davri kishisi bo‘lib etishish imkonini berdi.Ahmad Donish 1827 yilning 21 sentyabrida Buxoro shahridan uncha uzoq bo‘lmagan Ko‘chayi Sangin deb nomlanuvchi qishloqchada o‘rtahol mulla Mir Nosir va Sakina Abdurahmon qizi xonadonida dunyoga keladi. Ahmad bolaligidanoq Qur’onni yod olgan, she’riyat va tasviriy san’atga iqtidori baland bo‘lgan. 1841 yilda madrasa ta’limini olish uchun otasi So‘g‘d qishlog‘idan oilasi bilan Buxoroga ko‘chib keladi. O‘qish davomida u arab tilini o‘rganadi, she’riyatga qiziqib, Umar Xayyom, Navoiy, Fuzuliy, Bedil g‘azallarini yod oladi va ulardan ilhomlanadi, ko‘p tarixiy asarlar o‘qiydi, 1965 yildan “Donish” (ya’ni “bilim” degani) taxallusi bilan o‘zi ham she’rlar yoza boshlaydi, qo‘lyozma asarlarga esa rassomlik qobiliyati ortidan miniatyuralar ishlaydi. SHuningdek, astronomiya, musiqa, geometriya, matematika, tarix, falsafa sohasidagi bilimlarni mustaqil o‘qib, o‘rganadi, o‘z davrining ilg‘or va har taraflama bilimli kishisi bo‘lib etishadi.Turli nodir qo‘lyozmalar qatori Ahmad Donishning ham noyob asarlari bizning kunlargacha nisbatan to‘liq holatda etib kelgan. Ushbu ko‘rgazmada Buxoroda mavjud Ahmad Donishning qo‘lyozma asarlari va dastxat qit’alarini jamlashga harakat qildik. Hozirgi kunda olimning qo‘lyozmalaridan Buxoro davlat muzey-qo‘riqxonasida o‘z qo‘li bilan yozilgan “Muxtasare az ta’rixi saltanati xonadoni mang‘itiya”(1878 y.) va “Navodir-ul-vaqoe” asarining qoralanma va asl nusxasi (ya’ni, dastlabki kitobi 1880 y.) saqlanmoqda. Abu Ali ibn Sino nomidagi viloyat kutubxonasining SHarq qo‘lyozmalari bo‘limida “Navodir-ul-vaqoe” asarining to‘liq bo‘lmagan bir nusxasi mavjud.Bundan tashqari, Buxoroda shaxsiy kolleksiyalarda ham Ahmad Donishning dastxatlari saqlangan. Kelgusi tadqiqodlarda Buxoro davlat universiteti mustaqil izlanuvchilari va talabalari uchun Ahmad Donishning noma’lum kishilar qo‘llarida ham saqlanayotgan qo‘lyozmalaridan foydalanish yangi tadqiqot yo‘nalishlarini ochib berishi shubhasiz.
