Maqolada Buxoro davlat universitetining tashkil topish tarixi arxiv hujjatlari asosida yoritib berilgan.
Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q.
I. A. Karimov
Tayanch so’zlar: arxiv hujjatlari, Maorif xalq komissariati, O’zbekiston Respub-likasi Markaziy Davlat arxivi, ro’yxat, shaxsiy fond, saqlov birligi.
Ko’hna va navqiron Buxoroyi Sharifning ma’naviy-ma’rifiy hayotida o’zining ulkan hissasini qo’shib kelayotgan Buxoro davlat universiteti 85 yoshni to’ldirdi. Oliygohning tamal toshini qo’ygan, uning ertasini o’ylagan va nomini jahonga mashhur qilgan qanchadan-qancha insonlar taqdiri va tarixini o’rganmoq biz uchun ham qarz, ham farzdir. O’z hayotini ushbu dargoh bilan bir umrga bog’lagan ustozlarning ilmiy va ma’naviy kamolot sari bosib o’tgan ibratli yo’lidan saboq chiqarish va ulardan yosh avlodni tarbiyalashda unumli foydalanishimiz zarur.
1981 yilda oliygohning 50 yillik [1] va 1990 yilda 60 yillik [2] yubileylari nishonlangan. Arxiv hujjatlarini varaqlaganda, yubileyga oid maqolalar, to’plamlarni tahlil qilganda sho’ro tuzumining siyosiy va mafkuraviy qarashlari tufayli BDPI tarixi o’zining haqiqiy bahosini topmaganligiga amin bo’lish mumkin.
Mustaqilligimizning birinchi kunlaridanoq tarixiy haqiqatni qayta tiklashga kirishildi. Bunga misol qilib, 1992 yil 28 fevralida O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “1992 yilning 15 martidan F.Xo’jaev nomli Davlat pedagogika instituti negizida Buxoro davlat dorilfununi ochilishi haqida”gi Farmonini mamnuniyat bilan ta’kidlash lozim.
Buxoro davlat universiteti qachon tashkil topgan, degan savolga javob berish uchun bir qator hujjatli meteriallarga murojaat qilamiz.
Buxoro okrug maorif (Zavokrono) bo’limi boshlig’i K. Vaxabovning O’zSSR Mao-rif xalq komissariati (Narkompros)ga yozgan ma’lumotiga qaraganda, Madaniyat va maorif (Kultpros) kollegiyasi yig’ilishida 1930 yil 14 aprelda Maorif XKS rejasi bo’yicha davlat byudjeti hisobidan Buxoro okrugida Oliy pedagogika instituti va 6 ta texnikum: to’qimachilik, ipakchilik, medisina, tojik pedagogika texnikumi, zootexnikum va paxtachilik texnikumi ochilishi haqida qaror qabul qilingan [3, 145]. 1930 yilning may oyida Buxoroda 3-o’lka partiya konferensiyasi bo’lib o’tadi. Unda Buxorodagi pedagog kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlash masalasi ko’rib chiqiladi [4, 199].
Buxoro viloyat arxividagi hujjatlar ham 1930 yilda yangi o’quv yiliga tayyorgarlik borayotganligini tasdiqlaydi. Jumladan, 1930 yil 4 aprelida Buxoro Okrono (okrug xalq maorifi) shahar soveti huzuridagi gorkomxozga ochilajak Oliy pedagogika o’quv yurti uchun bino taklif qilishini so’rab murojaat qiladi [5, 425].
Bunga javoban Buxkomstaris Nodir Devonbegi madrasasi 1 sentyabr 1930 yildan ijarachilardan bo’shatilib, Pedagogika institutining yotoqxonasi sifatida foydalanilishi mumkinligi xaqida ma’lumot beradi [6, 173]. Ushbu hujjatlar ham Buxoro okrugida yangi pedinstitut ochilishiga tayyorgarlik ishlari boshlanganligidan dalolat beradi.
O’zRes MDAning 94-fondi Narkompros (O’zSSR Maorif XKS) hujjatlarini o’zida jamlagan. Asosan, oliy va o’rta bilim yurtiga oid hujjatlar ushbu fondda saqlanib kelinmoqda. 1930 yilgi hujjatlarda Buxoroda pedinstitut ochilishi bilan bog’liq bir qator ma’lumotlar izlab topildi.
Masalan, O’zRes Maorif XKS moliya-iqtisod sektorining 1930-1931 o’quv yilida O’zbekistonda mavjud Samarqand, Farg’ona va Buxoro oliy pedagogika institutlariga qabul rejasi keltirilgan [7, 9]. Unga ko’ra, Buxoro oliy pedagogika institutiga 1930 yilning kuzida reja bo’yicha 105 qabul rejasi o’rniga 70 talaba qabul qilinganligi qayd etilgan. 1931 o’quv yilining oxiriga kelib talaba soni 55 taga kamaygan.
Shuningdek, Maorif XKS O’zbekistondagi 1929-1930, 1930-1931 yillarida o’quv dargohlarining nomlari keltirilgan ro’yxatdan 1929-1930 o’quv yilida Buxoroda oliygohning hali yo’qligi, 1930-1931 yilda 160 talaba qabul qilinishi rejalashtirilganligini ham bilib olsa bo’ladi.
O’zSSR Maorif XKS kollegiyasining 1930 yil 2 iyundagi yig’ilishida oliy o’quv yurtlarida, jumladan, Buxoro oliy pedagogika institutiga qabul jarayonida tavsiya bilan keladiganlarga alohida e’tibor qaratilishi ta’kidlanadi [8, 98].
Buxoro oliy pedagogika institutining 1930 yilda tashkil etilganliga oid yana bir necha hukumat hujjatlarini taqdim etamiz.
O’zSSR MIQning 1930 yil 17 iyul yig’ilishida O’zSSR Maorif XKS 1929-1930 o’quv yili yakunlari va 1930-1931 o’quv yiliga tayyorgarlik ishlari haqida Botuning ma’ruzasi tinglanadi. Unga ko’ra, yangi 1930-1931 o’quv yilida 4 ta oliygoh, jumladan, Buxoro pedagogika oliygohi ochilishi haqida ma’lumot berilgan [9, 69-70].
O’rta Osiyo davlat loyihasi seksiyasining 1930 yil 4 avgustidagi yig’ilishi bayonnomasida O’rta Osiyodagi Oliy o’quv yurtlarining ro’yxati keltirilgan [10, 25]. Ushbu ro’yxatga ko’ra, Buxoroda 160 kishiga mo’ljallangan oliy pedagogika instituti ochilishi rejalashtirilgan.
O’zSSR Maorif XKSning O’zSSR Gosplaniga bergan oliygoh va texnikumlar ro’yxatidan ham 1930-31 o’quv yili jarayonida Buxoro oliy pedagogika instituti yangidan ochilganini bilib olish mumkin [11, 59]. Ushbu hujjat bizga Buxoro oliygohi maktab o’qituvchilari tayyorlashi va ijtimoiy-adabiy hamda biologiya bo’limlaridan iboratligi haqida ma’lumot beradi.
Buxoro oliy pedagogika institutinig ochilishi haqidagi muhim hukumat qarori qaysi organ tomonidan amalga oshirilgan, degan savol tug’iladi. O’zRes MDAda mavjud O’zSSR XKSning 1927-1933 yillarga oid qarorlari to’liq o’rganib chiqildi. Shu masala yuzasidan yozgan arizamga binoan, O’zRes MDA direktori o’rinbosari O. Hasanova 2015 yil 2 noyabrdagi yozma javobida O’zRes MDA saqlovxonalarida O’zSSR XKSning 1927-1933 yillarga oid hujjatlari orasidan F. Xo’jaev nomidagi Buxoro pedagogika institutining ochilishi to’g’risidagi qarori haqidagi ma’lumotlar aniqlanmaganligini ma’lum qildi [12].
O’zSSR Maorif XKS yuzdan ortiq yig’ma jildlari ko’zdan kechirildi. O’zRes MDA 94-fondi buyruqlari va protokollari (bayonnoma) ichida tashkil etilgan aniq sanaga duch kelmadik. Bir qator hujjatlar Buxoro pedagogika instituti 1930 yilning 9 sentyabrida O’zSSR Maorif XKSning 146-sonli buyrug’i asosida tashkil topganligini tasdiqlaydi. Ya’ni, Buxoro viloyat Davlat arxivi direktorining Buxoro pedagogika institutiga tegishli 532-fond asosida oliygohning tashkil topishini tasdiqlovchi rasmiy “Tashabbusli axborotnoma”sida ham O’zSSR Maorif XKSning 1930 yil 9 sentyabrdagi 146-sonli buyrug’iga muvofiq Buxoro Oliy pedagogika instituti tashkil etilganligi qayd etilgan [13].
1930 yilning 9 sentyabrida Buxoro oliy pedagogika instituti (bugungi kunda Buxoro davlat universiteti)ni ta’sis etish to’g’risida O’zSSR Xalq Maorif komissarligi tomonidan chiqarilgan 146-sonli buyruq o’tgan XX asrning 30 yillaridagi qatag’onlar va II jahon urushi yillaridagi taloto’plar tufayli tarix sahnasidan tushib qolgan. 85 yil davomida ko’plab tarixchi olimlar tomonidan izlanib, shu vaqtga qadar hech kim topolmagan xazinalar sirasiga kiradi.
Buxoro oliy pedagogika instituti (bugungi kunda Buxoro davlat universiteti)ni ta’sis etish to’g’risida O’zSSR Xalq Maorif komissariati tomonidan chiqarilgan 146-sonli buyruq. 9 sentyabr, 1930 yil.
Buxoro davlat universitetining 85 yilligini nishonlash uchun asos bo’ladigan ushbu hujjjatni izlab topishni oliygoh rektori A. A. To’laganov ilm dargohining tarixchi olimlari oldiga vazifa qilib qo’ydi. Shu maqsadda “Tarix” kafedrasining katta o’qituvchisi, Xalqaro Qadimshunoslik Akademiyasi dosenti Azalshoh Hamroev tomonidan O’zbekiston Respublikasi Markaziy davlat arxivi, Buxoro viloyat davlat arxivi, OO’MTV va boshqa idoraviy arxivlarda olib borilgan izlanishlarning natijasi o’laroq, ushbu tarixiy hujjat 2016 yilning 27 fevral kuni topilib, Buxoro davlat Universiteti rektori A. A. To’laganovga taqdim etildi.
O’zRes MDAning F.94. O5, D 5799, 17-26-betlarida Buxoro pedagogika instituti-ning 1930-1950 yillardagi faoliyati haqida qisqacha ma’lumot keltirilgan. Ya’ni, 1930 yilning oktyabr oyida yangi pedagogika instituti faoliyat ko’rsata boshlaganligi haqida yozilgan [14, 18-25].
Ushbu ma’lumot ancha kamchiliklarga ega bo’lsa-da, 1930-1950 yillarda Buxoro pedagogika institutining qisqacha tarixini yoritishda muhim hujjat hisoblanadi.
“Iz istorii podgotovitelnix kadrov v Buxare (1925-1932 gg)” [4, 195] ilmiy maqolasida muallif N. Rahmonov o’z davri uchun qimmatli hisoblangan respublika va viloyat partiya arxivlaridan foydalangan holda Buxoro pedagogika institutining 1930 yilda tashkil topganligi, uning ikkita: ijtimoiy-tarixiy va ximiya-biologiya bo’limlaridan iborat bo’lganligini yozadi. Maqola muallifi ham aniq sanani ko’rsata olmagan. Ushbu ma’lumotni boshqa arxiv hujjatlari bilan solishtirib institutning ilk qadamlari qanday qo’yilganligiga aniqlik kiritamiz.
F.94. O 5, D 930, 19-bet va F.94. O 5, D 933,3-betdagi hujjatlardan shuni aniqlash mumkinki, dastlab 1930-1931 o’quv yilida fakultetlar tashkil etilmagan bo’lib, bo’limlar deb atalgan. Yuqorida keltirilgan maqolaga qo’shimcha qilib shuni aytish mumkinki, ijtimoiy – adabiy va ximiya – biologiya bo’limlari 1930 yilda faoliyat ko’rsatgan bo’lsa, 1931 yil agrar - pedagogika va 1932 yil boshida fizika-texnika bo’limlari faoliyat ko’rsata boshlagan. 1931 yil 1 yanvar holatida ijtimoiy–adabiy bo’limda 27 ta, ximiya - biologiya bo’limida 26 ta, jami 53 talaba tahsil olgan. 1931 yil agrar-pedagogika bo’limida 40ta, 1932 yil boshida fizika-texnika bo’limida 16 talaba tahsil olgan.
Narkomprosning bu ikki muhim hujjatidan aksariyat talabalarning ijtimoiy kelib chiqishi hamda o’qish muddatining dastlab 3 yil bo’lganligi, muhimi institutning nomi Agropedinstitut deb ham yuritilganligini bilib olish mumkin [16, 3, 19]. Shu o’rinda institut tashkil topgan vaqtda uning nomi qanday atalgan, degan savol tug’iladi. Shunisi e’tiborga molikki, hatto, Narkomprosning qator hujjatlarida va 30-yillarda institut ma’lumotlarida Agropedinstitut (1931 yilda tashkil etilgan 40 talabadan iborat agrar-pedagogika bo’limi nomidan kelib chiqib) nomi ko’p uchraydi. Bu holat Agropedinstitut alohida oliygoh deb yanglish xulosa chiqarishga sabab bo’lgan.
Sfragistik (muhrshunoslik) tadqiqoti shuni ko’rsatadiki, Agropedinstitut deb yozilgan hujjatlar ostidagi muhrlarda institutning asl nomi – Buxoro oliy pedagogika instituti (Buxarskiy vsshiy pedagogicheskiy institut – BVPI) deb qayd etilgan [17, 122]. Narkomprosning hisobotida ham O’zbekistonda uchinchi bo’lib ochilgan Buxoro oliy pedagogika institutining 1930 yil kuzining oxirida tashkil topganligi qayd etilgan [18, 92].
Yana bir muhim hujjat – bu Buxoro oliy pedagogika institutining 1930 yil 4 noyabrda bo’lib o’tgan o’quv byurosi yig’ilishining 1-raqamli protokoli (bayonnomasi) [19, 4] hisoblanadi. Unda 1930 yil Buxoro oliy pedagogika institutida 1-jarayon noyabr oyidan boshlanib, besh oyni tashkil etishi haqida qimmatli ma’lumot bor. Bu hujjat, avvalo, Buxoro oliy pedagogika institutining faoliyati hali boshlanma-ganligidan dalolat beradi.
Ikkinchidan, Ioaganson, Dmitriev, Kojin, Kamenko, Sharif-zoda, Rudnyanskiy, Rahimiy, Said-Ahmadiy va Sitnikov kabi Buxoro oliy pedagogika institutining dastlabki professor-o’qituvchilari haqida ham ma’lumot beradi. Buxoro Davlat badiiy me’morchilik san’at muzeyi tasarrufidagi Buxoro tasviriy san’at muzeyidan Buxoro oliy pedagogika institutining birinchi direktori Karimjon Vahobovning shaxsiy fondi topildi. Ushbu fonddagi suratlar ichida 1930 yil 7 noyabr kuni mazkur oliygohning ochilish kuni tasvirga tushirilgan surat topildi.
Buxoro oliy pedagogika institutining ochilish marosimi. Institut
1-direktori K.Vahobov (1 qator o’ngdan beshinchi). 1930 yil7 noyabr.
Suratni tomosha qilar ekansiz, unda institut tashkilotchisi, birinchi direktori, institut nomi va dastlabki o’qituvchilar tarkibi, qolaversa, birinchi o’quv binosi haqida qimmatli ma’lumotlarni olish mumkin.
Ba’zi manbalarda Buxoro agrar pedagogika instituti deb yanglish talqin qilingan BAPI, ya’ni Buxoro oliy pedagogika instituti (1930 yilgi imlo qoidalariga muvofiq “Oliy” (Vsshiy) so’zi “Aliy” tarzida qo’llanilgan)ning ochilish sanasi va dastlabki nomi qanday bo’lgan, degan savolga ham ushbu surat aniqlik kiritdi.
Suratda Buxoro okrugi maorif bo’limining boshlig’i lavozimida faoliyat ko’rsatgan, oliygohni tashkil etishda jonbozlik ko’rsatgan, 1930 yilda ilm maskanining birinchi direktori etib tayinlangan Karimjon Vahobov ham bor (birinchi qator o’ngdan beshinchi). O’zSSR Maorif XKS hisobotlaridan dastlabki yillarda Buxoro oliy pedagogika institutida qabul ikki marta - kuzgi va bahorgiga bo’linganligi va 1930 yil kuzida jami 64 ta talaba, shundan 49 ta yigit va 15 ta xotin-qizlar talabalikka qabul qilinganligi qayd etilgan. 1930 yilning kuzida qabul rejasi bajarilmaganligi uchun bahorgi qabul qilish chora-tadbirlarini ko’rishga majbur bo’lingan.
Abu Ali ibn Sino nomidagi Buxoro shahar kutubxonasi fondlarida saqlanayotgan “Buxoro proletari” gazetasining 1930 yil dekabr oyidagi 22-sonidagi e’lon ham fikrimizni tasdiqlaydi. E’longa ko’ra, 1931 yil fevral oyi uchun Buxoro oliy pedagogika institutiga qabul jarayoni rejalashtirilib, o’qish muddati uch yarim yil davom etishi, unga o’rta maktabning 7-sinfini tugatganlar, aniqrog’i, 17-35 yoshdagi o’g’il-qizlar qabul qilinishi haqida xabar beriladi.
Yuqorida keltirilgan ma’lumotlardan xulosa qilib aytish mumkinki, Buxoro oliy pedagogika instituti 1930 yil noyabridan boshlab ilk bor talabalarni qabul qilgan.
Universitet kichik majlislar zalida oliygoh rektorlarining suratlari ketma-ketlikda ilib qo’yilgan. Buxoro oliy pedagogika institutining birinchi rektori kim bo’lgan, degan savolga quyida keltirilgan arxiv hujjatiga [20, 13] asoslangan holda aytishimiz mumkinki, 29 yoshli Karimjon Vahobov oliygohning birinchi direktori bo’lgan.
Arxiv hujjatida uning ijtimoiy kelib chiqishi, qanday lavozimlarda ishlaganligi haqida ma’lumotlar keltirilgan. “Buxoro proletari” gazetasining 1930 yil 20 dekabr oyidagi 62-sonidagi e’londan ham birinchi direktor Karimjon Vahobov bo’lganligini bilib olsa bo’ladi.
Buxoro oliy pedagogika institutining ochilishi tashkiliy ishlardan boshlangan. Jumladan, 1930 yil noyabr oyida Buxoroga Moskvadan o’qituvchi-professorlar ishga taklif qilinadi. Biolog professor A. M. Kamenko va tarixchi professor I. P. Kojin va bir necha dosentlar shular jumlasidandir.
Talabalar rus tilini yaxshi bilmaganligi uchun tarjimon assistentlar ishga qabul qilingan. Shu yilning o’zida institutning kechki kurslari Buxoro va Kogonda tashkil etilgan [4, 200].
Buxoroda oliy o’quv yurtiga kiruvchilarni tayyorlaydigan kurslar ham tashkil etilgan. Masalan, batrak va ishchilarning bir yillik tayyorlov kursi, bir necha qisqa tayyorlov kurslar va ikki yillik pedkurslarni sanab o’tish mumkin.
Institutning ilmiy salohiyatini oshirish uchun BDPIning malakaviy komissiyasi Narkomprosdan ilmiy daraja berishni so’rab murojaat qilgan [22, 75-77]. Bu hujjat orqali institutning birinchi o’qituvchi-professorlari haqida ham to’liq ma’lumot olish mumkin.
1931 yil 27 martda “Uzbekistanskaya pravda” gazetasining 69-sonida “V Buxarskom VPI biologiya vtesnyaet politiku: fabrika kadrov rabotaet bez programm i planov” nomli tanqidiy maqola chop etiladi. Institutning 7 oylik faoliyati davrida yo’l qo’yilgan kamchiliklar tanqid qilingan.
Buxoro oliy pedagogika institutining direktori va o’rinbosarlari iqtisodiy zarar keltirganliklari uchun ishdan olingan. K. Vaxabov o’rniga direktor qilib G’ani Usmonov, o’quv ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari Dmitriev o’rniga Fradkin tayinlangan. Har ikkala rahbar ham Narkomprosda ishlagan. Aynan G’ani Usmonov direktorligi vaqtiga kelib institut qayta shakllantirilgan. Institut direktori G’. Usmonovning “Vmesto Agro-pedagogicheskiy–Pedagogicheskiy. Vmesto podgotov-ki siklovikov – predmetnikov” [23, 142-143] nomli maqolasidan 1932 yil oxirlariga kelib Buxoro oliy pedagogika institutida 7 ta: Ximiya, Biologiya, Fizika, Matematika, Tarix, Iqtisodiyot, Adabiyot kabi yangi bo’limlar tashkil etilishi rejalashtirilganligi haqida ma’lumot olish mumkin. Shuningdek, 1932 yil 7 dekabrda Buxoro oliy pedagogika instituti direksiyasi majlisi Agroped bo’limini tugatish haqida qaror qabul qiladi [24, 152-153].
Buxoro oliy pedagogika instituti huzurida ikki yillik filial - Xorazm pedagog kadrlar tayyorlash instituti faoliyat ko’rsatgan bo’lib, unga qoraqalpoqlik talabalar ham o’qishga qabul qilingan [25, 105].
BVDAda 1930-33 yillarda Buxoro oliy pedagogika institutiga qabul qilingan talabalar sonining o’sish grafigi keltirgan hujjatga ko’ra, 1930 yil – 56 ta, 1931 yil – 180 ta, 1932 yil – 246 ta, 1933 yil – 211 taga ko’payganligini ko’rish mumkin [26, 62].
1933 yili Buxoro oliy pedagogika institutini 35 kishi tugatgan [27, 138]. Birinchi bitiruvchilar hukumat rahbarlari va Narkompros – Jurgenevga maktub jo’natib, ushbu tantanaga ishtirok etishini so’rashgan. Shu o’rinda Buxoro davlat universiteti muzeyidan Buxoro oliy pedagogika instituti birinchi bitiruvchi-larining suratlari (vinetka) ham topilganini aytib o’tish joiz.
O’zRes MDA fondlaridan institut faoliyatiga oid yana bir necha muhim deb hisoblangan hukumat hujjatlari topildi. Quyidagi hujjat institut direktori G’.Usmonov va uning o’quv ishlari bo’yicha muovini Amirxonovlarning qo’pol xatolari uchun ishdan olib tashlanganligi va jinoyat ishi qo’zg’atilganligini bilib olish mumkin. Ushbu hukumat qaroriga qadar ham bir qator tanqidiy materiallar davriy matbuotda chop etilgan. “Za kommunisticheskoe prosveeniya” (1933 yil 25 iyul) [28, 279] gazetasidagi maqola shular jumlasidandir.
Narkompros tomonidan keyingi direktor qilib X. Valiev degan kishi tayinlanadi. Shu o’rinda olib borgan tadqiqotlarimiz natijasida Buxoro oliy pedagogika institutining dastlabki (2 va 3) direktorlarining nomi tiklanganini ham ta’kidlash o’rinli.
BuxDU kichik majlislar zalida suratlari keltirilgan rektorlarning orasida ikkinchi va uchinchi direktorlar haqida hech qanday ma’lumot keltirilmagan. Birinchi direktor K. Vahobovning direktorlik yillari 1930-1935 yil emas, balki 1930–1931 yillar ekanligi hujjatlar bilan asoslab berildi. Yana bir tarixiy haqiqat tiklandi. Ya’ni, ikkinchi direktor G’anijon Usmonov 1931-1934 yilda, uchinchi direktor X. Valiev 1934-1935 yillarda direktorlik qilganligi aniqlanib, surati ham topildi.
Muhim hujjatlardan biri F. Xo’jaev imzosi bilan XKSning 1935 yil 29 martdagi sobiq O’zbekqorako’l binosining Buxoro pedinstitutiga doimiy foydalanishga berish haqidagi qaroridir. Shu tariqa pedinsititut o’zining binosiga ham ega bo’ladi [29, 290].
BuxDUning daslabki nomlariga ham to’xtalib o’tsak. 1930 yilda Buxoro oliy pedagogika instituti deb atalgan bo’lsa, 1931 yildan Fayzulla Xo’jaev nomidagi Buxoro oliy pedagogika instituti; 1933 yildan Fayzulla Xo’jaev nomidagi Buxoro davlat pedagogika instituti; 1937 yildan S.Ordjonikidze nomidagi Buxoro davlat pedagogika instituti deb atalgan. 1938 yildan 1954 yilgacha S. Ordjonikidze nomidagi Buxoro davlat pedagogika va o’qituvchilar birlashgan instituti [30, 17] degan nom bilan yuritilgan [1, 25].
1981 yildan S. Ordjonikidze nomidagi “Hurmat belgisi” ordenli Buxoro davlat pedagogika instituti; 1990 yildan Fayzulla Xo’jaev nomidagi Buxoro oliy pedagogika instituti 1992 yil 15 martidan Buxoro davlat dorilfununi (universiteti) deb atalgan [2, 29].
O’zbekiston Respublikasi Kino-surat – ovozli hujjatlar Markaziy Davlat arxivida professor Mahdi Oripovich Abdullaevning hayot yo’liga bag’ishlangan 1981 yilda O’zbekiston telekompaniyasi tomonidan suratga olingan film ham bor. Shuni alohida ta’kidlash joizki, Buxoro viloyat Davlat arxivida ham Buxoro davlat pedagogika institutining fondi tashkil etilgan.
532-fond 1-ro’yxatda Buxoro davlat pedagogika institutiga oid 1933-1934 o’quv yilidan 1977 yilga qadar jami 774 ta (delo) yig’ma jild mavjud. Shuningdek, Buxoro shahar xo’jalik hisobidagi shaxsiy tarkib hujjatlari arxivida BuxDU professor-o’qituvchilarining shaxsiy tarkib hujjatlari 19-fond 1-ro’yxatda jamlangan. Ro’yxat bo’yicha 1082 saqlov birligi mavjud.
85 yoshni qarshilagan BuxDU tarixi, professor-o’qituvchilari haqida olib borilgan ilmiy tadqiqotlar aynan ushbu hujjatlarga tayanib o’rganilishi lozim.
Maqola BuxDU Ilmiy Axboroti jurnali 2016 yil 1-sonida chop qilingan
Hamroyev Azalshoh Hazratovich
BuxDU Tarix kaferdasi katta o’qituvchisi, Xalqaro Qadimshunoslik Akademiyasi dotsenti
Rahmonova Mavluda Abdusamadovna
BuxMTI Ijtimoiy fanlar kafedrasi katta o’qituvchisi
ADABIYOTLAR
1. Buxarskiy gosudarstvennypedagogicheskiy institut imeni Sergo Ordjonikidze. Kratkiy istoricheskiy ocherk (1930-1980 gg.) – T.:O’qituvchi, 1981.
2. Material nauchno texnicheskoy konferensii posvyaennoy 60-letiyu Buxarskogo gosudarstvennogo pedagogicheskogo instituta. – Buxara, 1990.
3. BVDA F 43, O 1, D 230, –145b.
4.Nauchne rabot i soobeniya: Kniga III. – T., 1961. – 199 s.
5. BVDA F 43, O 1, D 173, – 425 b.
6.BVDA F 43, O 1, D 230, – 173 b.
7.O’zR MDA F.r-94. O 5, D 769, – 9 s.
8.O’zR MDA F.r-94. O 5, D 417, – 98 s.
9. O’zR MDA F.r-94. O 5, D 217, – S. 69-70.
10.O’zR MDA F.r-9. O 1, D 685, – 25 s.
11.O’zR MDA F.r-94.O 5, D 773, – 59 s.
12. Ushbu xat A. Hamroevning yozma so’rovnomasiga javoban 2015 yil 2 noyarb -№ 07-10/X-432 javob xati olingan.
13. BVDA direktorining 2016 yil 16.12 № 195/01-13 Tashabbusli axborotnomasi.
14. O’zR MDA F.r-94. O 5, D 5799, – S. 18-25.
15. O’zR MDA F.r-94. O 5, D 930, – 19 s. ; F.r-.94. O 5, D 933, – 3 s.
16. O’zR MDA F.r-94. O 5, D 772,– 122 s.
17.O’zR MDA F r-94,O 933, – 92 s.
18.O’zR MDA F r-94,o 5, D 772, – 4 s.
19.O’zR MDA F.r-94. O 5, D 933, – 13 s.
20. O’zR MDA F.r-94. O 5, D 930, – S. 75-77.
