Insoniyat bir muddat xotirjamlik bilan taraqqiyotga yuz tutgan edi. Misli koʼrilmagan texnikaviy kashfiyotlar qilindi. Nomiga munosib oʼtmishdagi koʼrgiliklarni unuta boshlagan edi. Jahon ahlini oyoqqa turgʼuzayotgan koronavirus ofati bashariyatni yana bir bor hushyor torttirdi. Maqolam bu haqda emas, mamlakatlar boshiga unda-bunda koʼproq zarar keltirgan Ikkinchi jahon urushi, yana ham aniqrogʼi 1941 yil boshlangan bu urush jahonning 61 mamlakatini, Yer shari aholisining 80 foizini, yaʼni 107 mlrd kishini oʼz girdobiga tortganini eslash mumkin. Xonamda oʼtirar ekanman stolim ustida turgan rasmga qarab insoniyat tarixida ham millionlab kishilar hayotiga zomin boʼlgan dahshatli boʼronlar boʼlgani sir emas. Urush va uning ogʼir oqibatlari hamon yuraklarda aks sado beradi. Urushda gʼolib podsho, gʼolib armiya boʼlishi mumkin, ammo gʼolib inson boʼlmaydi. Urush – oʼz nomi bilan urushdir. Oʼsha surʼatdagi Ikkinchi jahon urushi qatnashchisi Ziyo aka Аbdullaevning hayotga ishonch bilan qarab turgan koʼzlariga qarar ekanman, oʼsha yillarni oʼzimcha tasavvur chizgisida koʼraman. Yillar oʼtsa-da, qalbimni armon oʼrtaydi. Yillar oʼtsa-da, ayriliq azobidan koʼnglim vayron boʼladi. Oʼsha mashʼum urushdan oilasi bagʼriga qaytmaganlar ham bor, tengsiz jasorat koʼrsatib, koʼplarning olqishiga sazovor boʼlgan vatandoshlarimiz ham koʼp. Ular bizning millatimiz faxri, iftixori. Oʼzbekning shunday mard va jasur farzandlaridan biri bir necha orden medallar sohibi Qoʼqonlik yigit Ziyomuhammad Аbdullaev boʼladi.Shunday qilib, Ziyomuhammad asli 1911 yilda 15 may kuni Fargʼona viloyati, Qoʼqonga qarashli Kichik minglar mahallasida tavallud topgan. Farzandlarining aytishlaricha u kishiga Ziyomuhammad deb ism qoʼyilgan, hujjatlarda esa Ziyo ismi rasmiylashtirilgan. Ziyo aka ota-onadan yosh qolganliklari sabablimi otalarini ismlarini bilmaganlar. Hozirgi kunda Ziyo Аbdullaevdan 11 farzand, 11 farzanddan 30 nevara, 54 evara bor.1930 yillarda esa Samarqanddagi qishloq xoʼjaligi oliygohiga oʼqishga kirganlar. Oliygohni tugatib, hosilot (agronom) mutaxassisligiga ega boʼlib, Fargʼona viloyatida paxtachilik bilan mashgʼul boʼlganlar. 1937 yillar boʼlsa kerak, hukumat tomonidan bir guruh qishloq xoʼjaligi mutaxassislarini paxtachilikni rivojlantirish maqsadida Fargʼonadan Buxoro viloyatiga yoʼnaltirilgan. Ziyo Аbdullaev ham shu guruhda boʼlib, Buxoroga kelganlar va paxtachilikni rivojlantirish boʼyicha mutaxasis boʼlib ishlaganlar. 1941 yil Ikkinchi jahon urushi boshlanishi munosabati bilan Buxoro viloyatining Buxoro tumani Hayrxush qishlogʼidan oʼzi yaxshi koʼrib Robiya ismli qizga uylangan vaqtlarda, ayni navqiron yoshida frontga otlangan. Oʼsha paytda Eron davlatida sobiq Sovet qoʼshinlarining bir qismi turar edi. Ziyo akani oʼsha yerga harbiy xizmatdan oldin tayyorlashga yuborgan. Urush boshlangandan soʼng Erondagi qoʼshinlarning bir qismini oʼz yurtimizga qaytarib, toʼgʼri frontga yuborgan. Ziyo Аbdullaev ham shu qoʼshinda boʼlib, urushning birinchi kunlaridan frontga yoʼl olganlardan. Shunday qilib, Ziyo aka frontga yoʼl oldilar. 5 yil davomida safdoshlari qatorida nemis fashist gazandalari bilan olishdilar. Bu jangu jadallarda uch marta yarador boʼldilar va davolanib, yana safga qaytdilar. Urushning soʼnggi kunigacha janglarda ishtirok etib, Berlingacha borganlar. Oʼzlarining aytishlaricha, Berlinga bor-yoʼgʼi 70 km qolganda oldingi qoʼshinlar shaharni egallab gʼalaba bayrogʼini gazandalar shtabining (Reyxstag) ustiga qadaganlar. U kishiga berilgan pulemyot bilan Germaniyagacha dushmanlar yer tishlatib borganlar. Ziyo aka Аbdullaev urushda koʼrsatgan jasoratlari uchun, bir necha orden va medallar (“Qizil yulduz” ordeni, “Gvardiyachi qizil bayrogʼi” koʼkrak nishoni, “Jasorati uchun” medali kabilar) bilan taqdirlanganlar. Аmmo, urush payti toʼgʼrisida gapirishni yoqtirmas edilar. U kishining oʼng yelkalarida snayper oʼqidan qolgan katta chandiq bor edi. Oʼq yelkaning old qismidan kirib, orqasidan yorib chiqib ketgan ekan. Oʼshanda fashistlar tindirmasdan oʼq yomgʼirini yuborayotgan vaqtda oʼz vatanini himoya qilishda jonbozlik koʼrsatib oʼz vzvodini okoplarga joylashtirib hujum boshlanganda oʼng yelka qismidan daydi oʼq teshib oʼtadi va bir oz hushidan ketib yiqiladi. Sanitarlarning yordami bilan gospitalga yuboriladi. Davolanib yana jang maydoniga qaytib janga kirishib ketganlar. Urush tugagandan soʼng Ziyo aka jonajon yurt, Oʼzbekistonga oila bagʼriga qaytganlar. Urushga ketganlarning koʼpchiligi qaytmagan boʼlsada, barcha oilalar ularning qaytishini kutishar edi. Vatan uchun kurashgan askarlarning koʼpchiligi halok boʼlgan edi. Hattoki, Ziyo aka Аbdullaevni ham bir safar halok boʼlganlar qatoriga qoʼshgan, bu adashmasam, 1943 yilda motooʼqchi vzvodi harbiy qism komandiridan qishloqqa “qoraxat” kelgan va unda Аbdullaev Ziyoning halok boʼlganlari yozilgan edi. Voqea shunday boʼlgan: jangu jadal avjiga chiqqan payt, Ziyo akaning harbiy qism jangchilari nemislar ustiga yopirilib borayotganda dushman samolyotlardan bombalar yogʼdira boshlagan. Shu paytda komandir tomonidan askarlarga panaga oʼtish buyurilgan. Ziyo aka ham ikki askar bilan birgalikda bomba portlashidan hosil boʼlgan xandakka (voronka) oʼzlarini otganlar. Shu paytda yonlarida yana bir bomba portlab xandakni tuproqqa toʼldirgan. Ziyo aka ham ikki askar bilan birga tuproq tagida kontuziya olib qolib ketganlar. Bombaning shundoqqina yonlarida portlashidan va ogʼir tuproq bosishi natijasida hushdan ketib qolgan. Bombardimon tugagandan soʼng, qism komandiri tirik qolgan askarlarni yigʼib, yana belgilangan topshiriqni bajarish, jangni davom ettirish uchun oldinga yoʼl olishgan. Z.Аbdullaevni esa topa olishmagandan soʼng barcha oʼlganlar hisobiga qoʼshib qoʼygan. Bir necha soat tuproq ostida yotgandan soʼng Z.Аbdullaev hushiga kelib, ming azoblar bilan tuproq ostidan chiqqan. Bu paytda sanitarlar oʼlgan va yarador askarlarni terib, oʼlganlarni dafn qilib, yaradorlarga esa tibbiy yordamlar koʼrsatib boʼlgan edi. Oxirida kechki vaqt sanitarlar qorongʼudan kimningdir ovozini eshitib qolib yordam bergan, bu Ziyo aka edi va ular gospitalga olib ketgan. Gospitalda bir necha kun davolangandan keyin, u kishi yana frontga yoʼl olgan. Mana shunday ogʼir kunlardan birida (1943 yil boʼlsa kerak) front ortida mehnat qilib yurgan rafiqasi Robiya opa va uning onasi Salomat buvining yuraklariga igna sanchilgandek boʼlib, xonadonda dod-voy koʼtariladi. Chunki, oʼshanda frontdan halok boʼlganlar toʼgʼrisida, “qoraxat” kelar edi. Bu dahshatli xabar Robiya opani vahimaga solib qoʼygan edi. Аmmo, Salomat buvi unga dalda berib turgan. Qoʼni-qoʼshnilar ham u kishiga dalda berib, bu xabar hali notoʼgʼri boʼlishi, Ziyo akaning tirik boʼlishlari mumkinligini aytib yupatib turgan. Bu holatga aniqlik kiritish maqsadida oʼsha paytdagi harbiy komissariatga borib xatni rasmiy ravishda olish kerak boʼlgan. Robiya opa bilan onasi Salomat buvi harbiy komissariatga borayotganlarida yoʼl yoqasidan bir uzuk topib olganlar va “Bu yaxshilik belgisi, kuyov tirik” deb aytganlar va qarangki, aytganlari toʼgʼri chiqib bir necha kundan keyin “Men gospitalda davolanyapman, oʼzim yaxshi” degan xat kelgan. Eʼtibor bersangiz, oʼsha paytdagi har bir hayotiy epizod bir filmga asos boʼla oladi. Qaqshatgich urushda ishtirok etib, buyuk gʼalabani qoʼlga kiritib, oʼz oyogʼi bilan sogʼ-salomat uyga qaytishning hayajonini tasavvur qila olasizmi?Oramizda hech birimiz ushbu urushda qatnashmaganmiz va hatto koʼzimiz bilan koʼrmaganmiz. Аmmo bizning bobolarimiz va nafaqat erkaklar balki ayollar ham birdek ter toʼkib, mashaqqatlarni boshidan kechirib, bizga ushbu kunlarga erishish baxtini berganliklari uchun ular oldida qarzdormiz. Аynan ular uchun hozirda uyimizda, mustaqil diyorimizda shunchaki oʼzimizning kelajagimiz uchun hayot kechirmoqdamiz. Buning uchun urush qatnashchilari va front ortida mehnat qilganlarga minnatdorchilik bildiramiz.
