Har bir xalqning o`ziga berilgan tilni ulug`lashi – Tangrining inoyatiga shukrona aytishi demakdir. O`zbek tilining rivoji – O`zbekistonning rivoji. O`z tilini ulug`lagan har bir inson baraka topadi. O`z tilini chuqur idrok qilgan odam o`zga tillarni tezroq o`rganadi. Bizning til dunyo tillari orasida go`zalligi, purma’noligi bilan ajralib turadi.Hazrat Navoiy o`zbek adabiy tilining asoschisi sifatida tilimizning nazariy asoslarini yaratdilar va uning go`zalligini badiiy asarlari ko`magida dalilladilar. “Muhokamat ul-lug`atayn” asari orqali tilimizning fors tilidan ustin jihatlarini ko`rsatib berdilar. Agar fors tilida ijod qilganlar o`zbek tilini kamsitmaganida bunday yo`l tutmasdilar, nazdimizda. Ammo sharoit taqozosi sabab fors tili bilan o`zbek tilini chog`ishtirdilar va tilimizning ustun jihatlarini asoslay oldilar. E’tibor qiling: “yig`lamoq” fe’lini fors bir so`z bilan ifodalasa, o`zbek tilida bu fe’l darajalanadi. Hazrat quyida berilgan ma’nodosh fe’llarni bir-bir izohlaganlar: “Yig`lamoq, yig`lamsinmoq, ingramoq, singranmoq, siqtamoq, o`kurmoq, inchkirmoq, hoy-hoy yig`lamoq” [3.14-15.]. Hazrat sof o`zbek tilidagi so`zlarni keltirganlar. Qarangki, bugun ho`ngramoq, faryod chekmoq, mizillamoq, uvvos tortmoq kabi so`zlarni ham qo`llaymiz. Tilimiz asrlardirki, rivojlanib, sayqal topib bormoqda. Faqat mustamlakachilik siyosati hukm surgan, o`zbek tili qolib o`zga tillar davlat tili darajasiga ko`tarilgan davrlarda ona tilimiz nufuzi pasaygan va til nufuzining pasayishi xalqning hayotiga jiddiy ta’sir qilgan. Bu XX asrgagina xos emas. Tariximizga nazar solsak, bas. Bugun Prezidentimiz uchinchi renesans yuzaga kelishi bilan bog`liq fikrlarini jamoatchilikka havola qildilar. Tilning nufuzini oshiruvchi chora-tadbirlarning ayni damda amalga oshirilishi uchinchi renesans uchun poydevor bo`lsin, ilohim. Bu o`z-o`zidan bo`lmaydi axir. Hazrat Navoiy dahosi yuzaga chiqishi uchun, ta’bir joiz bo`lsa, temuriylar sulolasi hukmronlik qilgan o`zbek davlati jiddiy tayyorgarlik ko`rgan. Tangrim daholarni bir elat yoki millatga shunchaki, tasodifan berib qo`ymaydi. Bir ulug`ning Minorayi Kalon singari qad rostlashi uchun minoramizni tutib turgan yer ostidagi o`nlab baquvvat ildizlar zarur bo`lgani kabi ma’naviy-ma’rifiy, iqtisodiy-moddiy, ijtimoiy-siyosiy tomirlar – qudratli poydevor zarurligi haq. Hazrat “Muhokamat ul-lug`atayn” asarini yozish bilan bir qatorda “Sab’ati abhur” – “Yetti dengiz” lug`atini tuzdilar va Mahmud Qoshg`ariyning “Devoni lug`otit turk” lug`atidan boshlangan o`zbek lug`atchiligini rivoj toptirdilar. O`zbek tilining qiyosi yo`q til ekanini badiiy asarlari orqali dalillash bilan bir qatorda har bir asarlari boshlanishida, albatta, so`zga ta’rif berdilar. “Xamsa”ning kaliti vazifasini o`tagan asarlari “Hayrat ul-abror”da so`zga alohida bob ajratdilar:Donayi dur so`zini afsona bil,So`zni jahon bahrida durdona bil [2.60.]. So`zni ham til unsuri, ham adabiyot ma’nosida qo`llar ekanlar, so`zni, ya’ni adabiyotni nasr va nazmga bo`ldilar. So`ng she’riyatni kamsitmoqchi bo`lgan ba’zi ulamolarga javoban so`zni, nazmni ulug`lab shunday yozdilar:Bo`lmasa e’joz maqomida nazm,Bo`lmas edi Tengri kalomida nazm [2.61.]. Ko`ringki, hazrat “Nazmning maqomi yuksak bo`lmaganida Tangrining kalomi – “Qur’oni karim”da nazm bo`lmasdi”, – deydilar. “Hayrat ul-abror”da ulug` shoir inson hayvondan so`zi va iymoni bilan farqlanganini aytadilar. Ayni damda so`z bilan o`lik tirilishi, kerak paytda so`z tirik odamni o`ldirib qo`yishi mumkinligini aytish orqali so`zning qudratini ta’kidlaydilar:So`zdin o`lukning tanida ruhi pok,Ruh dog`i tan aro so`zdin halok [2.58.].“Suvni olovga dushman qilib yaratdi, shamolni esa tuproqqa zid qildi. Yaratuvchining qudrati bilan ana shu bir-biriga zid to`rt narsa inson hilqatida bir butun holda birlashdi… Inson ko`nglini turli bilimlar xazinasi qildi va bu tilsim ichida tangri o`zini yashirdi” [1.12.]. Axir bir-biriga zid to`rt unsurni bir vujudda tutib turibmiz. Ko`nglimizda bilimlar xazinasi, avvalo, Tangri bo`lsa, biz har bir so`zimizga, ko`nglimizdan kechgan har bir o`y-xayolga mas’ul bo`lishga farzlimiz. Tangri ato etgan ona tilimizni asrashimiz, uni go`zal holda avlodlarga etkazishimiz shart.Sharipova Laylo Frunzeyevna,BuxDU o`zbek adabiyoti kafedrasi dotsenti, filologiya fanlari doktori Foydalanilgan adabiyotlar:
